Si Tandang Basio Macunat | Page 5

salitaan man cay Silia.
Ay ano, gusto mo baga, ó hindi mag-asaua cay Silia?
--Gusto co, pó, cung gusto po, ninyo, cung hindi, ay hindi, po.
--Cung ganoon, ang uica ni tatay, cung ganoon ay sumalunga ca na
bucas at tumaga ca nang isang limang punong cauayan, at aco nama,i,
magpapacuha nang cugon at ating pag-liguihing icoi-icoi ang manga
casiraan nitong ating bahay. Sapagca,t, ang salitaan namin ni Alguacil
Juancho, ay sa isang sabado, cung may aua ang Panginoon Dios, ay
haharap na cayo ni Silia sa ating Padre Cura, nang cayo,i, matauag na
sa Simbahan, cung baga gusto at calooban ninyong dalaua. Caya
pinagcaisahan namin ni mamang Juancho, na mula ngayon ay
ipagsasama quita gabi-gabi sa caniyang bahay, nang cayo ni Silia,i,
magcausap nang inyong sarili sa aming harap, nang cayo,i,
magcaquilalang mabuti, at nang maalaman din namin ang
nasasacalooban ninyo, bago cayo,i, humarap sa ating mahal na Cura.
Nagaua, po,t, nasunod yaong lahat na sinabi sa aquin ni ama, at iba,t,

iba pa, datapoua,t, lilisanin co pó, iyang lahat na iyan, at sasabihin co,
pó, sa inyo sa maraling salita na: aua nang Panginoon Dios, cami ni
Silia,i, nacasal din; nag-anac, pó, cami nang marami; at sa tulong nang
mahal na Virgen, ay hindi nasira ang aming capayapaang magmula
niyong cami casalin, na hangan ngayong oras na ito.
Cung anong naquiquita co pong inu-ugali nang aquing ama sa aquing
ina, at cung anong inaasal nang magulang co sa aquin, ay siya co pong
guinayaha,t, inuugali sa aquing asaua at manga anac at sa malaquing
aua nang Poon, ay cami nagcacasundo nang maigui at hindi cami
naualan nang aming canin sa ara-arao, mahirap man caming tauo.
Naito, pó, ang sulong na salita ni tandang Basio, naito, pó, ang pitong
anac cong nabubuhay. Inyo, pong tingnan, at inyo pong sulitin, at sila,i,
para-parang marurunong na magdasal, bumasa, sumulat at nang
caunting cuenta pa; at bucod dito,i, sila pong lahat babayi at lalaqui, ay
marurunong pang mag-araro, magtanim, umalit, mangahoy, manahi at
mangosina. Datapoua,t, houag, pó, ninyong causapin sila sa uicang
castila, at baual na baual co, pó, sa canilang lahat ang pag-aaral, at ang
pagsambit man lamang nang iisa-isang uicang castila.
--At baquit, pó, gayon ang inyong gaua,t, utos? ang tanong co sa
matanda. Di baga lalong mabuti, na ang naalaman na nang inyong
manga anac, ay patungan pa,t, dagdagan nang pagcacaalam nang
uicang castila?
--Hindi, pó, hindi, pó, ang biglang sagot ni tandang Basio. Ang castila,
aniya,i, castila, at ang indio ay indio. Ang ongo, ang uica pa niya, ang
ongo,i, sootan man ninyo nang baro at saloual, ay ongo rin at hindi
tauo.
--Oo nga, pó, ang uica co; subali,t, pacatandaan, pó, ninyo, na ang
carunungan ay hindi nacacahalang sa anoman, cundi bagcus ay
nacatutulong sa atin sa maraming totoong manga bagay-bagay sa
caloloua,t, catauoan dito sa mundo.
--Tunay, pó, ang inyong sabi, ang ulit nang matanda; subali,t, aniya, sa
naquiquita co, pó, sa namamasdan co; at sa nababalitaan co, pó, sa
buhay cong ito,i, hindi co, pó, ibig na ang manga tagalog, ang mga indo,
alalaon, ay nagaral nang uicang castila.
Ang pinaniniualaan co, póng totoo at sinusunod co, ay ang casabihan
nang aquing namatay na amá, (¡ingatan nang Panginoon Dios!) na ang
madalas na sabi niya baga, ay ganito: _Ang mga tagalog, ang mga indio

baga, aniya, na humihiualay caya sa calabao, ay ang cadalasa,i,
naguiguing masama at palamarang tauo sa Dios at sa Hari_.
Cung caya, po,i, sumamá ang loob co, at nagalit pa aco, nang sabihin,
pó, ninyo sa aquin, na cung ano,t, di aco nág-aaral nang uicang castila.
Tungcol, pó, sa manga bagay na ito,i, maraming-marami acong sucat
salitain sa inyo. Subali,t, pó, sapagca,t, hating gabi na ngayon, tayo,i,
lumigpit muna, cung baga minamatapat ninyo, at bucas, pó, cung may
aua ang P. Dios, ay sasalaysayin co, pó, sa inyo ang lahat-lahat na
isinasaloob co,t, inaabot nang aquing pag-iisip, bagay dito sa ating
pinag-usapan, at ipaquiquita co pa, pó, sa inyo ang isang casulatan nang
tatay co, na iniingatan co,t, itinatago sa cailaliman nang aquing caban,
tungcol sa nangyari sa isang mag-anac na tagarito rin sa aquing bayan
nang Tanay.
Nanag maringig co itong salita nang quinacaibigan cong matanda, ay
nagpaalam na aco sa caniya, at ang uica co lamang:
Maca, pó, cayo,i, nayayamot na sa aquin, dahilan sa pinupuyat co, pó,
cayong palagui?
--Hindi, pó, ang sagot ni mamang Basio, hindi, pó, aco nayayamot,
bagcus, po,i, malaquing malaqui ang toua cong maquipagsalita sa inyo,
palibhasa,i, cayo po,i, marunong cumilala nang catouiran co, ó nang
hindi caya catouiran, at marunong din, po, cayong humalang sa aquin,
cung baga aco,i, nagcacamali....

III
Aco,i, umoui na; at nang dumating aco sa aquing tinutuluyang bahay,
ay guinuguni-guni cong palagui, na cung ano caya ang napapalaman sa
casulatang ipaquiquita sa aquing nang caquilala cong si tandang Basio.
Sari-sari