Noli Me Tangere | Page 8

pigu��ng. Maraming di ano lamang sa ma?~ga bayanbayan, at lalonglalo na dito sa Maynil��, ang ma?~ga taong di nating calah��, na hind? man inaanyayahan ay nagdudumal��ng dumal�� sa man~ga pigu��ng nang man~ga filipino, na canilang tinatawag na indio, at ang man~ga taong yaong di natin calah�� ang siyang tinatawag ni Rizal na man~ga colado sa pigu��ng.--P.H.P.
[6] Ang catutubong mahusay at d? nagbabagong calacar��n n~g m~ga linikha n~g Dios--P.H.P.
[7] Nang panah��ng sulatin ni Rizal ang Noli me tangere ay hindi pa umaagos dito sa Maynila ang tubig na inum��ng nanggagaling sa ilog San Mateo at Marikina. Talastas nang madla, na ang guinugol sa pagpapaagos na ito ay ang ipinamanang salapi, upang iucol sa ganitong bagay, ni D. Francisco Carriedo, castilang nagu��ng magistrado sa Real Audiencia nang una. ?Salamat sa is��ng cast��l��, sa is��ng hind? nating cal��h�� ay nagcaroon ang Mayn��l�� n~g tubig na totoong kinacailan~gan sa pamumuhay! Maraming mayayamang filipinong bago mamatay ay nagpapamana n~g maraming salap? at mahahalag��ng cayamanan sa m~ga fraile �� sa m~ga monja, datapowa't hind? nan~gababalinong magpamana n~g an�� mang iguiguinhawa �� magagamit sa pamumuhay n~g canil��ng m~ga cababayan. Wala rin ac��ng nalalamang nagaw��ng hand��g sa m~ga filipino ang m~ga fraile na macacatulad n~g pamana n~g dakilang si Carriedo; gay��ng dahil sa m~ga filipino caya yumaman at nagu��ng macapangyarihan ang m~ga fraileng iyan.--?Culang palad na Filipinas!--Nang di pa umaagos ang tubig na inum��ng sinabi na ay sa ilog Pasig �� sa man~ga ib��ng nacaliliguid sa Maynil�� umiiguib nang inum��n at ib�� pang cagamitan sa bahay, sacali't ang bahay walang algibe �� tipun��n n~g tubig sa ul��n.--P.H.P.
[8] Ang namamatnugot sa paggawa n~g an�� man edificio. Tinatawag na edificio ang bahay, palacio, simbahan, camalig at iba pa.--P.H.P.
[9] Ang ladrillong parang pinggan ang pagcacayar��.--P.H.P.
[10] Ang "maceta" ay wicang castil�� na ang cahuluga'y ang lalagy��n n~g lup�� na pinagtatamnan n~g m~ga halamang guin��gawang pangpamuti, sa macatuwid ay mal? ang tawag na "macetas" sa halaman.--P.H.P.
[11] Patun~g��n n~g m~ga "maceta" �� p��tirican n~g haligue �� ano mang bagay.--P.H.P.
[12] Ang capisanan n~g guinagamit sa pagcaing cuchara, cuchillo, tenedor at iba pa.--P.H.P.
[13] Ang sabing "caida" ay w��cang castil��, na ang cahuluga'y ang pagcahulog, pagc��lagpac, pagc��rapa pagcatimbuang, �� ang kinahuhulugan �� ang lal��y n~g ano mang bagay; datapuwa't dito sa Filipinas, ayawan cung anong dahil, tinatawag na "caida" n~g m~ga castil�� at n~g m~ga lahing castila ang macapanh��c n~g b��hay.--P.H.P.
[14] Ang panig n~g bahay na pinagl��lagy��n n~g mesang cacan��n.--P.H.P.
[15] Mul��ng pan~gan~ganac. Ang panahong nagpasimula nang calaghatian nang Siglo XV, na napucaw sa man~ga taong tub�� sa dacong calunuran n~g Sandaigdigan ang masilacbong pagsisiyasat nang m~ga maririkit na guinag��wa sa una nang m~ga griego at nang m~ga latino--P.H.P.
[16] Batal��ng bat��, na ang caraniwa'y baldosa ang tungtun~gan.--P.H.P.
[17] Sa convento n~g Antipolo ay may isang cuadrong catulad nit��.--J.R.
[18] Is��ng pabil��g na parang culuong na ang caraniwa'y pinagagapan~gan n~g m~ga halaman.--P.H.P.
[19] Ang ilawang san~gasan~ga na ibinibiting may m~ga pamuting m~ga cristal na nagkikislapan.--P.H.P.
[20] Is��ng papatun~gang cahoy, na catulad n~g papag na mabab�� ang any?.--P.H.P.
[21] Cahoy na caraniwang tawaguin n~g tagalog na "Palo-China." Ang cahoy na ito'y caraniwan sa Europa at Am��rica. Sumisibol din sa Benguet, dito sa Filipinas, dahil sa malam��g ang sin~gaw roon.--P.H.P.
[22] Natuclas��n ang paggawa n~g "piano" n~g siglo XIII at siyang naguing cahalili n~g "clavicordio" at n~g "espineta." Alinsunod sa any? at lak�� ay tinatawag na piano de mesa, piano de cola, piano de media cola, piano vertical, piano diagonal at iba pa. Ang piano de cola'y nacahigang parang mesa, na sa is��ng dulo'y malapad at sa cabil��ng dulo'y makitid at is�� sa m~ga lalong mah��l ang halag��.--P.H.P.
[23] Tinatawag na larawang "al ��leo," (retrato al ��leo) ang larawang ipin��pinta sa pamamag-itan n~g m~ga culay �� pinturang tinunaw sa lan~gis.--P.H.P.
[24] Sambahan n~g m~ga jud��o.--P.H.P.
[25] Caraniwang tinatawag na Nuestra Se?ora ang an�� mang larawan ni Guinoong Santa Mar��a, na halos may d? mabilang na pamag��t: Nuestra Se?ora del Carmen, cung may m~ga escapulario sa camay; Nuestra Se?ora del Rosario, cung may tan~gang cuint��s; Nuestra Se?ora de la Correa, cung nacabigk��s n~g bal��t, Nuestra Se?ora de Turumba, Nuestra Se?ora de Salambaw at iba pang lubh��ng napacarami.--P.H.P.
[26] "Hind? carapatdapat" ang cahulug��n n~g sabing "indigno," salitang caraniwang sabihin n~g m~ga nacacastil��an.--P.H.P.
[27] Tinatawag na cadete ang nag-aaral sa is��ng colegiong doo'y itinut��r�� ang m~ga bagaybagay na nauucol maalaman n~g is��ng militar.
[28] Taga ib��ng l��p��, sa macatuwid ay hind? taga Filipinas ang cahulug��n n~g sabing "extranjero." Gayon ma'y d? caraniwang tawaguing "extranjero" ang ins��c, ang cast��l��, ang turco, ang japon��s, ang bombay, ang colombo at ib�� pa; sila'y tinatawag ditong ins��c, cast��l��, "turkiano," jap��n, bombay, colombo. Tinatawag lamang "extranjero" ang ingl��s, alem��n, franc��s, suizo at ib�� pa, sa pagca't iniuucol lamang ang sabing "extranjero" sa m~ga man~gan~galacal na may malalaking puhunan.--P.H.P.
[29] Ang bub��ng na tabl�� n~g m~ga sasacy��n.
[30] Tinatawag na "paisano" n~g m~ga sundalo ang hind? militar.--P.H.P.
[31] Caraniwang tinatawag na "biscuit" ang biscochong na sa m~ga maliliit na latang nanggagaling sa Inglaterra. Tinatawag dito