Noli Me Tangere | Page 7

at "por mi"[79] ay nalalaman co ang m~ga cadahilanan, p��ri Sibyla!--ang isinalabat n~g militar, na nakikita niy��ng siya'y nabibilot n~g gay��ng caraming m~ga pag tatan~gitan~gi, at nan~gan~ganib siy��ng cung mapapatuloy ay siy�� pa ang lal��bas na may casalanan.--Nalalaman co ang m~ga cadahilanan at papagtatan~giin n~g "cagalan~gan p? ninyo" (papagtatan~gitan~giin p? ninyo). Sa panah��ng wala si p��ri D��maso sa San Diego ay inilib��ng n~g coadjutor[80] ang bangc��y n~g is��ng t��ong totoong carapatdapat ...; op��, totoong carapatdapat; siya'y mac��ilan cong n��capanayam, at tum��loy ac�� sa cany��ng bahay. Na siya'y hindi nan~gumpis��l cailan man, at iy��n bag��'y ?an��? Ac�� ma'y hindi rin nan~gun~gumpis��l, n~guni't sabihing nagpacamat��y, iya'y is��ng casinun~galin~gan, is��ng paratang. Is��ng t��ong gaya niy��ng may is��ng an��c na lalaking kinabubuhusan n~g boong pag-irog at m~ga pag-asa, is��ng t��ong may pananampalataya sa Dios, na nacacaal��m n~g canyang m~ga catungculang dapat ganap��n sa pamamayan, is��ng t��ong mapagmah��l sa capurih��n at hindi sumisinsay sa catuwiran, ang gany��ng tao'y hind? nagp��pacamatay. Ito'y sinasabi co, at hind? co sinasabi ang m~ga ib��ng aking iniisip, at kilanl��ng utang na loob sa akin n~g "cagalan~gan" p? niny��.
At tinalicd��n ang franciscano at nagpatuloy n~g pananalita:
--N~g magc��gayo'y n~g magbalic ang curang it�� sa bayan, pagcatapos na maalipust�� ang coadjutor, ang guinawa'y ipinahucay ang bangc��y na iy��n, ipinadala sa lab��s n~g libin~gan, upang iba��n hindi co maalaman cung saan. Sa caruwagan nang bayang San Diego'y hindi tumutol; tunay n~ga't iilan lamang ang nacaalam, walang camag-anac ang nasir��, at na sa Europa ang canyang bugt��ng na an��c; n~guni't nabalitaan n~g Gobernador General, at palibhasa'y t��ong may dalisay na p��s��, ay hinin~gi ang caparusah��n ... at inilipat si p��ri D��maso sa lalong magaling na bayan. It�� n~ga lamang ang nangyari. N~gayo'y gaw��n n~g "iny�� pong cagalan~g��n" ang pagtatan~gitan~gi.
At pagca sabi nit��'y lumay�� sa pulut��ng na iy��n.
--Din��ramdam cong hind? co sin��sadya'y n��banguit co ang is��ng bagay na totoong mapan~ganib ani p��r�� Sibylang may pighat?.--Datapuwa't cung sa cawacasa'y nakinabang naman cay�� sa pagpapal��t-bayan....
--?An�� bang pakikinaban~gin! ?At ang naw��wala sa m~ga paglipat ... at ang m~ga papel ... at ang m~ga ... at ang lah��t n~g m~ga n��liligw��n?--ang isinalabat na halos nauut��l ni Fr. D��maso na hindi macapagpiguil n~g galit.
Untiunting nanag-��li ang capisanang iy��n sa dating catahimican.
Nan~gagsidat��ng ang ib�� pang m~ga tao, caacb��y ang is��ng matand��ng castil��ng pil��y, matam��s at maba��t ang pagmumukha, nacaacay sa b��sig n~g is��ng matand��ng babaeng filipinang pun? n~g cul��t ang buh��c, may m~ga pint�� ang mukha at nacasuot europea.
Sila'y sinalubong n~g bating catoto n~g naroroong pulut��ng, at nan~gagsiup? sa tab�� n~g ating m~ga cakilala ang Doctor De Espada?a at ang guinoong asawa niyang "doctora" na si Do?a Victorina. Doo'y napapanood ang il��ng m~ga "periodista"[81] at m~ga "almacenero"[82] na nan~gagpaparoo't parito at wal��ng maalamang gaw��n.
--N~guni't ?masasabi p? ba ninyo sa akin, guinoong Laruja, cung an��ng tao caya ang may ar�� n~g bahay?--ang tan��ng n~g binatang mapul�� ang buh��c.--Aco'y hind? pa naipapakilala sa cany��[83].
--Ang sabihana'y umal��s daw, ac�� ma'y hindi co pa siy�� nakikita.
--?Dito'y hind? cailan~ganang m~ga pagpapakilala!--ang isinab��d ni Fr. D��maso,--Si Santiago'y is��ng t��ong maba��t.
--Isang t��ong hindi nac��tuclas n~g p��lvora--ang idinugtong ni Laruja.
--?Cay�� p? nam��n, guinoong Laruja!--ang sinabi sa malambing na pagsisi ni Do?a Victorinang nag-aabanico.--?Paano p? bang matutuclasan pa n~g abang iy��n ang p��lvora, ay alinsunod sa sabi'y natuclasan na ito n~g m~ga ins��c na malaong panah��n na?
[Larawan:.....Ang Doctor De Espada?a at ang canyang guinoong asawa ang "Doctora" Do?a Victorina ...--Imp. de M Fern��ndez, Paz 447, Sta. Cruz.]
--?Nang m~ga ins��c? ?Nasisir�� ba ang isip ninyo?--ang sabi ni Fr. D��maso,--?Tumah��n n~ga cay��! ?Ang nac��tuclas n~g paggawa n~g p��lvora'y isang franciscano, is�� sa aming samahan, Fr. Hind? co maalaman Savalls, n~g siglong ... ?icapit��!
--?Isang franciscano! Marahil nagu��ng misionero sa China, ang p��r�� Savalls na iyan--ang itinutol n~g guinoong babae na hind? ipinatatalo n~g gayongayon lamang ang canyang m~ga isipan.
--Marahil Schwartz[84] ang ibig p? ninyong sabihin, guinoong babae--ang itinug��n nam��n ni Fr. Sibyla, na hind? man lamang siya tin��tingnan.
--Hind? co maalaman; sinabi ni Fr. D��masong Savalls: wala ac��ng guinawa cung d? inulit co lamang ang canyang sinalita.
--?Magal��ng! Savalls �� Chev��s, ?eh an�� n~gayon? ?Hind? dahil sa is��ng letra ay siya'y maguiguing ins��c!--ang mul��ng sinaysay na nay��yamot ang franciscano.
--At n~g icalabing-apat na siglo at hind? n~g icapit��--ang idinugt��ng n~g dominico, na ang anyo'y parang sin��sala ang camal��an at n~g pasakitan ang capalaluan niyong is��ng fraile.
--?Mabuti, datapuwa't hind? sa paglalabis cumulang n~g is��ng siglo'y siya'y maguiguing dominico na!
--?Ab��, howag p? sanang magalit ang cagalan~g��n p? ninyo!--ani p��r�� Sibylang n~gum��n~git?.--Lalong magal��ng cung siya ang nac��tuclas n~g paggawa n~g p��lvora, sa pagca't sa gayo'y naibsan na niya sa pagcacapagod sa gay��ng bagay ang canyang m~ga capat��d.
--?At sinasabi p? ninyo, p��r�� Sibyla, na nangyari ang bagay na iy��n n~g icalab��ng apat na siglo?--ang tan��ng na malak�� ang nais na macatal��s ni Do?a Victorina--?n~g hind? pa �� n~g macapagcataw��ng tao na si Cristo?
Pinalad ang tin��tanong na pumasoc sa salas ang dalawang guinoo.
TALABABA:
[5] Colado, ang taong hindi inaanyayaha'y cusang dum��dalo sa isang