Noli Me Tangere | Page 9

sa ating "biscocho" ang m~ga malulut��ng na tinapay, gaya n~g tinatawag na "biscocho y ca?a" at "biscocho y dulce," at ang tunay na biscocho'y tinatawag na "sopas" n~g m~ga d? nacaaal��m n~g wicang cast��l��. N~gayo'y gum��gawa na rito sa atin n~g masasar��p na biscochong hind? sab��l sa m~ga nanggagaling sa Inglaterra, ang La Perla ni G.J.E. Monroy, ang La Fortuna ni G. Claro Ong at ib�� pa. Carapatdapat papurihan ang m~ga cababayang it��ng nagl��ligtas sa Filipinas na bomobow��s sa m~ga taga ib��ng lupa��n sa pagbil�� n~g m~ga bagay na dito'y nag��gawa.--P.H.P.
[32] Maran~gal na general ni C��rlos V at ni Felipe II. Siya ang nagtagump��y sa panghihimagsic n~g Paises Bajos at nacalupig sa Fort.--P.H.P.
[33] Ang tala��n n~g m~ga oficial at m~ga p��n�� sa m~ga hucb��.
[34] Ang may catungculang umusig sa masasamang tao at man~gasiw�� sa capanatag��n n~g m~ga bayanbayan. N~g panah��n n~g Gobierno n~g Espa?a'y may dalawang bagay na Guardia Civil dito sa Filipinas: "Guardia Civil" ang pan~galan n~g m~ga na sa bayanbayan n~g m~ga lalawigan, at "Guardia Civil Veterana" ang na sa ciudad n~g Mayn��l��.--Pawang m~ga filipino ang m~ga sundalo n~g Guardia Civil at n~g Guardia Civil Veterana, at m~ga cast��l�� ang m~ga oficial at ang m~ga p��n��. Manac��nac��ng nagcacaroon n~g alferez at tenienteng m~ga filipino. Ang nahalili n~gayon sa Guardia Civil ay ang Polic��a Insular, na tinatawag ding Polic��a Constabularia, at sa Guardia Civil Veterana ay ang Polic��a Metropolitana na pawang americano at ang Polic��a Municipal na pawang filipino. Bucod sa Guardia Civil at Veterana'y may m~ga Cuadrillero pa na pawang filipino ang m~ga sundalo at pinun��, na ang caraniwa'y fusil na walang cabuluh��n at talib��ng ang m~ga sandata. N~g m~ga hul��ng ta��n n~g Gobierno n~g castila'y nagcaroon sa Mayn��l�� n~g m~ga tinatawag na "Guardia Municipal," na ang dalang sandata'y revolver at sable. Sa macatuw��d ang m~ga namamahal�� n~g catahimican n~g m~ga namamayan, n~g m~ga hul��ng panah��n n~g m~ga castil��, dito sa Mayn��l��'y ang Guardia Civil Veterana, ang Guardia Municipal at ang Cuadrillero, at sa m~ga lalawiga'y ang Guardia Civil at ang Cuadrillero, buc��d sa Polic��a Secreta na itinatag dito sa Mayn��l��, hind? co matandaan cung n~g ta��ng 1894 �� 1895.--P.H.P.
[35] Ang nagtutur�� sa paaralan.--P.H.P.
[36] Colegio �� paaralang m~ga fraileng dominico ang may-ar�� at sil�� rin ang nan~gagtutur��.
[37] Tinatawag na "dial��ctico" ang gumagamit n~g dial��ctica. Ang "dial��ctica'y" ang carunun~gang ucol sa pag iisip-��sip at ang m~ga pinanununtunang land��s sa bagay na it��.--P.H.P.
[38] Si Santo Domingo de Guzman ang nagtatag n~g capisanan n~g m~ga fraileng dominico cay�� sila'y tinatawag na m~ga an��c ni Guzman.--P.H.P.
[39] Ang nananatili sa pakikipanayam sa sangcataohan; ang hind? sacerdote.
[40] Ang nagp��palagay n~g m~ga pal��isipang dapat sagutin at tutulan sa pan~gan~gatowiran n~g catalo.
[41] Ito'y ang balitang si G. Benedicto de Luna, marunong na abogadong filipino.
[42] Ang pagtatan~g? at pagbubucod n~g pinagmamatuwirang an�� man.
[43] Ang m~ga inan��c �� iniap�� n~g m~ga unang senador sa Roma.
[44] M~ga fraile.
[45] Si Enrique Heine ay bant��g na poeta at cr��tico alem��n. Sumulat sa wicang alem��n. Ipinan~gan��c n~g 1796 at namat��y n~g 1856.
[46] Ang m~ga dios sa pinagtapunan.
[47] Ang Tyrol ay is��ng magand��ng panig n~g Suiza at Baviera at is�� sa m~ga lalawigan n~g Austria-Hungr��a. May siyam na raang libong tao ang namamayan doon.
[48] Tinatawag na equinoccio ang pagcacais�� n~g h��b�� n~g araw at n~g gab��. Nagcacaequinoccio pagpapasimula n~g signo Aries at pagpapasimula nam��n n~g signo Libra. May equinoccio n~g tag-araw, mula sa 20 hanggang 21 n~g Marzo, at may equinoccio n~g tag-ulan, mula sa 22 hanggang 23 n~g Septiembre.
[49] Halos tal��s n~g lah��t n~g fipinong ang cahulug��n n~g "morisqueta" ay canin; n~guni't ang wala marahil nacacaal��m niyan ay cung saang wic�� nanggaling; sa pagca't ang sabing morisqueta'y hind? wicang castil��, hind? tagalog, hind? lat��n, hind? ins��c at iba pa. ?Ang m~ga fraile caya ang nagtatag n~g salitang iyan?
[50] Sinabi co na sa sa is�� sa m~ga paunaw�� sa Buhay ni Rizal na sa pasimula n~g librong it�� na ang sabing "indio" ay wicang castil�� na ang cahuluga'y t��b�� �� inian��c sa India. Ang Filipinas ay m~ga pul��ng na sa panig n~g libut��ng tinatawag na "Ocean��a," at ang India ay na sa panig n~g libut��ng tinatawag na Asia. Ang tawag na indio n~g m~ga fraile, n~g m~ga castil�� at n~g m~ga lahing put? sa m~ga t��b�� sa Filipinas ay is��ng pag-alimura at pagcutya sa m~ga lahing caymanggui. Caacb��y n~g sabing indio ang cahulugang tam��d, wal��ng damdamin, han~gal, dugong mab��b��, cutad na ��sip, ugaling pan~git, wal��ng cahihiyan at iba pang lalong m~ga casamasamaan. Sacs�� nit��ng m~ga sabi co ang m~ga sinulat n~g m~ga fraile't castil�� tungcol sa Filipinas. N~guni't ang lalong nacat��tawa'y ang m~ga t��ong t��b�� rin dito sa Filipinas, na dahil sa maput? ang canil��ng bal��t ay tumatawag sa capowa tagritong caymangui n~g indio ... ?M~ga dukhang damdamin!--P.H.P.
[51] Ito'y lub��s na catotohanan. Ang sumusulat nito'y nacapan~gumpisal n~g panah��ng cabataan pa sa is��ng fraileng palibhasa'y bahagya n~g macawatas n~g wicang tagalog, ipinipilit na ang