Noli Me Tangere | Page 6

sa aking sariling gugol upang mapagkilala co ang lupa��ng it��.
--?Aba, napacatan~g�� namang ibon!--ang saysay ni Fr. D��maso, na siya'y minamasdan n~g boong pagtatac��--?Pumarito sa sariling gugol at sa m~ga cahalin~g��n lamang! ?Cacaib�� nam��ng totoo! ?Ganyang caraming m~ga libro ... sucat na ang magcaroon n~g dalawang d��ling noo[60].... Sa ganya'y maraming sumulat n~g m~ga dak��lang libro! ?Sucat na ang magcaroon n~g dalawang daling noo....
--Sinasabi n~g "cagalanggalang po ninyo"[61] ("Vuestra reverencia"), p��r�� D��maso--ang biglang isinalabat n~g dominico na pinutol ang salitaan--na cayo'y nanah��ng dalawampong ta��n sa bayang San Diego at cayo umalis doon.... ?hind? p? ba kinal��lugdan n~g inyong cagalan~gan ang bayang iyon?
Biglang nawala ang catowaan ni Fr. D��maso at tumiguil n~g pagtataw�� sa tan��ng na itong ang anyo'y totoong parang walang an�� man at hind? sin��sadya.
Nagpatuloy n~g pananalita ang dominico n~g anaki'y lalong nagw��walang bah��l��:
--Marahil n~ga'y nacapagpipighati ang iwan ang is��ng bayang kin��tahanang dalawampong ta��n at napagkikilalang tulad sa h��bitong suot. Sa gan��ng akin lamang naman, dinaramdam cong iwan ang Camil��ng, gay��ng iilang buwan ac��ng n��tira roon ... n~guni't ya��'y guinawa n~g m~ga p��n�� sa icagagaling n~g Capisanan ... at sa ic��gagaling co nam��n.
Noon lamang n~g gab��ng iy��n, tila totoong natilihan si Fr. D��maso. Di caguinsaguinsa'y pinacabigyanbigyan n~g sunt��c ang palun~g��n n~g cam��y n~g cany��ng sill��n, humin~ga n~g malac��s at nagsalita:
--?O may Religi��n �� wala! sa macatuid baga'y ?�� ang m~ga cura'y may calayaan �� wala! ?Napapahamac ang lupang it��, na sa capahamac��n!
At s��ca mul��ng sumunt��c.
--?Hindi!--ang sag��t na paan~gil at galit, at saca biglang nagpatinghiga n~g boong lac��s sa hilig��n n~g sill��n.
Sa pagc��mangha n~g nan~gasasalas ay nan~gagtin~ginan sa pulut��ng na iy��n: itinungh��y n~g dominico ang cany��ng ulo upang tingn��n niya si p��ri D��maso sa ilalim n~g cany��ng salam��n sa mata. Tumiguil na sandali ang dalaw��ng extranjerong nan~gagpapasial, nan~gagtin~ginan, ipinakitang sagl��t ang canil��ng m~ga pan~gil; at pagdaca'y ipinagpatuloy uli ang canil��ng pagpaparoo't parito.
--?Masama ang loob dahil��ng hind? niny�� binigy��n n~g Reverencia (Cagalang-galang)!--ang ibinul��ng sa tain~ga n~g binatang mapul�� ang buh��c ni guinoong Laruja.
--?An�� p? ba, ang ibig sabihin n~g "cagalanggalang" niny�� (Vuestra Reverencia)? ?an�� ang sa inyo'y nangyayari?--ang m~ga tan��ng n~g dominico at n~g teniente, na iba't ib�� ang taas n~g voces.
--?Caya dumar��ting dito ang lubh��ng maraming m~ga sacuna! ?Tinatangk��lik n~g m~ga pin��n�� ang m~ga "hereje"[62] laban sa m~ga "ministro" n~g Dios[63]! ang ipinagpatuloy n~g franciscano na ipinagtutumaas ang cany��ng malulusog �� na m~ga panunt��c.
--?An�� p? ba ang ibig niny��ng sabihin?--ang mul��ng itinan��ng n~g abot n~g kilay na teniente na any��ng titindig.
--?Na cung an�� ang ��big cong sab��hin?--ang inulit ni Fr. D��maso, na lalong inilac��s ang voces at humar��p sa teniente.--?Sinasabi co ang ibig cong sabihin! Ac��, ang ibig cong sabihi'y pagca itinatapon n~g cura sa cany��ng libin~gan ang bangc��y n~g is��ng "hereje," sino man, cahi ma't ang h��r�� ay wal��ng catuwirang makial��m, at lal�� n~g wal��ng catuwirang macapagparusa. ?At n~gayo'y ang is��ng "generalito"[64], ang is��ng generalito Calamidad[65]...!
--?P��r��, ang cany��ng Carilag��n[66] (ang maril��g bag��ng Gobernador General) ay Vice-Real Patrono[67],--ang sigaw n~g teniente na nagtind��g.
--?An�� bang Carilag��n �� Vice-Real Patrono[68] man!--ang sag��t n~g franciscanong nagtind��g din.--Cung nangyari it�� sa ib��ng panaho'y kinaladc��d sana siy�� n~g pababa sa hagdanan, tulad n~g minsa'y guinawa n~g m~ga Capisanan n~g m~ga fraile sa pus��ng na Gobernador Bustamante[69]. ?Ang m~ga panah��ng iy��n ang tunay na panah��n n~g pananampalataya!
--Ipinauunaw�� co sa iny�� na di co maitutulot ... Ang "Canyang Carilag��n," (�� ang maril��g na Gobernador General) ang pinacacataw��n n~g Cany��ng Macapangyarihan, ang H��r��[70].
--?An�� bang h��r�� �� cung Roque[71] man! Sa gan��ng amin ay wal��ng ib��ng h��r�� cung d? ang tunay[72]....
--?Tiguil!--ang sig��w n~g tenienteng nagbabal�� at wari'y mandin ay nag-uutos sa cany��ng m~ga sundalo;--?�� iny��ng pagsisisihan ang lah��t niny��ng sinabi �� b��cas din ay magb��bigay sabi ac�� sa Canyang Carilag��n!...
--?Lacad na cay�� n~gay��n din, lacad na cay��!--ang sag��t n~g boong paglib��c ni Fr. D��maso, na lumap��t sa tenienteng nacasunt��c ang cam��y.--?Acal�� ba ninyo't may suot ac��ng h��bito'y wala ac��ng ...? ?Lacad na cayo't ipahih��ram co pa sa iny�� ang aking coche!
Naoow? ang salitaan sa catawatawang any?. Ang cagalin~gang palad ay nakialam ang dominico.--?M~ga guinoo!--ang sabi niy��ng taglay ang any��ng may capangyarihan at iy��ng voces na nagdaraan sa il��ng na totoong nababagay sa m~ga fraile;--huwag sana niny��ng papaglig��wligaw��n ang m~ga bagay, at howag nam��n cay��ng hum��nap n~g m~ga paglapastan~gan sa wal��ng makikita cay��. Dapat nating ibuc��d sa m~ga pananalita ni Fr. D��maso ang m~ga pananalita n~g tao sa m~ga pananalita n~g sacerdote. Ang m~ga pananalita n~g sacerdote, sa cany��ng pagcasacerdote, "per se"[73], ay hind? macasasak��t n~g loob canino man, sa pagca't mula sa lub��s n~g catotohanan. Sa m~ga pananalita n~g tao, ay dapat gaw��n ang is�� pa manding pagbabahagui: ang m~ga sinasabing "ab irato"[74], ang m~ga sinabing "exore"[75], datapuwa't hind? "in corde"[76], at ang sinasabing "in corde". Ang m~ga sinasabing "in corde" lamang ang macasasak��t n~g loob: sacali't dating tinatagl��y n~g "in meate"[77] sa is��ng cadahilanan, �� cung nasabi lamang "per accidens"[78], sa pagcac��initan n~g salit��an, cung mayroong....
--?N~guni't aco'y "por accidens"