Noli Me Tangere | Page 3

sa mumunting panig ang siyang daanan mula sa silong �� macapasoc n~g pintuang nalalatagan n~g "azulejos"[9] hanggang sa cabahay��n, na ang linalacara'y napapag-itanan n~g m~ga maceta[10] at ��lagaan n~g m~ga bulaclac na nacalagay sa "pedestal"[11] na lozang gawa sa China, na may sarisaring culay at may m~ga dibujong hind? mapaglirip.
Yamang walang bantay-pint? �� alilang humin~g? �� magtanong n~g "billete" �� sulat na anyaya, tayo'y pumanhic, ?oh icaw na bumabasa sa akin, catoto �� caaway! sacali't naaakit icaw n~g tugtog n~g orquesta, n~g ilaw �� n~g macahulug��ng "clin-clan" n~g m~ga pingga't cubiertos[12] at ibig mong mapanood cung paano ang m~ga pigu��ng doon sa Perla n~g Casilan~ganan. Cung sa aking caibig��n lamang at sa aking sariling caguinhawahan, hind? cat�� p��pagalin sa pagsasaysay n~g calagayan n~g bahay; n~guni't lubh��ng mahalag�� ito, palibhasa'y ang caraniwan sa m~ga may camatayang gaya natin ay tulad sa pawican: hinahalagahan at hinihirang tayo alinsunod sa ating talucab �� tinatahanang bahay; dahil dito't sa iba pang m~ga any? n~g asal, cawan~gis n~ga n~g m~ga pawican ang m~ga may camatayan sa Filipinas.--Cung pumanhic tayo'y agad nating mar��rating ang is��ng malowang na tahanang cung tawaguin doo'y "caida"[13], ayaw��n cung bakit, na n~g gabing ito'y guinagamit na "comedor"[14] at tuloy sal��n n~g orquesta. Sa guitna'y may is��ng mahabang mesa, na nahihiyasan n~g marami at mahahalagang pamuti, na tila mandin cumikindat sa "colado," taglay ang catamistamisang m~ga pan~gac��, at nagbabal�� sa matatacuting binibini, sa walang malay na dalaga, n~g dalawang nacaiinip na oras sa casamah��n n~g m~ga hind? cakilala, na ang pananalita't m~ga pakikikiusap ay ang caraniwa'y totoong cacaiba. Nam��mucod n~g di ano lamang sa m~ga ganitong handang sa mundo'y nauucol, ang sumasapader na m~ga cuadrong tungcol sa religi��n, gaya bag�� n~g "Ang Purgatorio", "Ang Infierno," "Ang hul��ng Paghuhucom", "Ang pagcamat��y n~g banal," "Ang pagcamat��y n~g macasalanan," at sa duyo'y naliliguid nang is��ng marin~gal at maganda?g "marco" na anyong "Renacimiento"[15] na gawa ni Ar��valo, ang is��ng mabuting ayos at malapad na "lienzo" na doo'y napapanood ang dalawang matandang babae. Ganit�� ang saysay n~g doo'y titic: "Nuestra Se?ora de la Paz y Buen Viaje, na sinasamba sa Antipolo, sa ilalim n~g anyong babaeng magpapalimos, dinadalaw sa canyang pagcacasak��t ang banal at bantog na si Capitana In��s"[16]. Tunay mang ang pagcacapinta'y hind? nagpapakilala n~g "arte" at cabutihang lumikha, datapowa't nagsasaysay naman n~g caraniwang mamalas: ang babaeng may sak��t ay tila na bangcay na nab?buloc, dahil sa culay dilaw at azul n~g canyang mukha; ang m~ga vaso't iba pang m~ga casangcapan, iyang maraming m~ga natitipong bagay bagay sa mahabang pagcacasak��t ay doo'y lubhang mabuti ang pagcacasip��, na ano pa't napapanood pat�� n~g lin��laman. Sa panonood n~g m~ga calagayang iyong umaakit sa pagcacagana sa pagcain at nag��udyoc n~g ucol sa paglas��p n~g masasar��p na bagay bagay, marahil acalain n~g il��ng may masam��ng isipan ang may-ar�� n~g bahay, na napagkikilalang magal��ng ang calooban n~g halos lah��t n~g m~ga magsisiup? sa mesa, at n~g huwag nam��ng m��halatang totoo ang canyang panucal��, nagsabit sa qu��zame n~g maririk��t na l��mparang gawa sa China, m~ga jaulang wal��ng ibon, m~ga bolang cristal na may azogueng may culay pul��, verde at azul, m~ga halamang pangb��ting lant�� na, m~ga tuy��ng isd��ng botete na hinipa't n~g bumint��g, at iba pa, at ang lah��t n~g ito'y nac��culong sa may dacong ��log n~g maiinam na m~ga arcong cahoy, na ang anyo'y alan~gang huguis europeo't alan~gang huguis ins��c, at may n��tatanaw nam��ng is��ng "azoteang"[17] may m~ga balag at m~ga "glorietang"[18] bahagya na naliliwanagan n~g m~ga maliliit na farol na papel na may sarisaring culay.
Nasasalas ang man~gagsisicain, sa guitna n~g lubh��ng malalak��ng m~ga salam��n at na n~gagn��ningning na m~ga ara?a[19]: at doon sa ibabaw n~g is��ng tarimang[20] pino[21] ay may is��ng mainam na "piano de cola"[22], na ang halaga'y camal��cmal��c, at lal�� n~g mahalag�� n~g gab��ng it��, sa pagca't sino ma'y walang tum��tugtog. Doo'y may is��ng larawang "al ��leo"[23] n~g is��ng lalaking makisig, nacafrac, un��t, matuw��d, timb��ng na tulad sa bast��ng may borlas na tagl��y sa m~ga matitig��s na daliring pusp��s n~g m~ga sins��ng: wari'y sinasabi n~g larawan:
--?Ehem! ?masd��n niny�� cung gaano carami ang suot co at aco'y hind? tumatawa!
Magagand�� ang m~ga casangcapan, baga man marahil ay hind? maguinhawahang gamitin at nacasasama pa sa catawan: hind? n~ga ang icaiilag sa sak��t n~g cany��ng m~ga inaanyayahan ang naiisip n~g may-ar��, cung d? ang sariling pagmamarik��t.--?Tunay at cakilakilabot na bagay ang pag-iilagu��n, datapowa't cay�� nam��'y umu��p? sa m~ga sill��ng gaw��ng Europa, at hind? palaguing macac��tagp�� cay�� n~g gany��n!--it�� marahil ang sinasabi niya sa canil��.
Halos pun? n~g tao ang salas: hiwal��y ang m~ga lalaki sa m~ga babae, tulad sa m~ga sambahang cat��lico at sa m~ga sinagoga[24]. Ang m~ga babae ay il��ng m~ga dalagang ang iba'y filipina at ang iba'y espa?ola: bin��bucsan nila ang bib��g upang piguilin ang is��ng hic��b; n~guni't pagdaca'y tin��tacpan nil�� n~g canil��ng m~ga abanico; bahagya na nan~gagbubulun~gan n~g il��ng m~ga pananalita; an�� mang pag-uusap na ipinags��sumalang pasimul��n, pagdaca'y naluluoy sa