Noli Me Tangere | Page 2

pa. N~guni't ang sinasabing bayan �� lup�� rito'y saclaw ang boong Sangcapuluang Filipinas, hind? ang lupang Naic �� bayang Malabon �� lalawigang Tayabas, cung di ang capisanan n~g lahat n~g bayan, n~g lahat n~g lalawigan sa boong Sangcapuluang ito, casama ang m~ga bund��c, gubat, ilog, dagat at iba pa.--P.H.P.
[2] "Casaysayan n~g ano mang nangyayari." Ipinan~gun~gusap na "istoria"; sa pagka't sa wicang castila'y hind? isinasama ang h sa pagbasa--P.H.P.
[3] Ang c��ncer ay masam��ng "b��col" �� baga, na hind? maisatagalog na "baga" �� b��col, sa pagca't ibang iba sa m~ga sakit na it��. Caraniwang napagagaling ang "baga" �� b��col, datapowa't ang "c��ncer" ay hind?. Bawa't dapuan n~g "c��ncer" ay namamatay. Wala pang lunas na natatagpuan ang m~ga pant��s na manggagamot upang mapagal��ng ang "c��ncer", na cung pamagat��'y "carcinoma." May nagsasabing napagagaling ang "carcinoma" sa pamamag-itan n~g paglapl��p sa b��col, cung panah��ng bagong lit��w, na walang ano mang it��tira, datapuwa't palibhasa'y hind? nararamdaman n~g may sak��t n~g carcinoma na siya'y mayroon nito, cung d? cung malubha na, iyan ang cadahilana't wala n~g magawa ang m~ga cirujano. Ang caraniwang dinadapuan n~g c��ncer, carcinoma, ay ang m~ga taong bayan at hindi ang taga bukid; at lalong madalas sa babae cay sa lalak��. Sa suso �� sa bahay-bata madal��s dum��p�� cung sa babae. Ang sak��t na "cancer" ay tinatawag na "Noli me tangere," na ang cahuluga'y "Howag acong salan~g��n nino man;" sapagca't cung laplapin at hindi macuhang maal��s na lahat at may matirang cahi't gagahanip man lamang ay nananag-ul? at lalong lumalacas ang paglaganap, tulad sa inuulbusang halaman, dam�� �� cahoy na lalong lum��lacas ang paglag?, at pagcacagayo'y lalong nadadal? ang pagcamatay n~g may sakit.--P.H.P.
[4] Tinatawag na civilizaci��n ang caliwanagan n~g isip dah?l sa pag-aaral n~g m~ga bago't bagong dunong. Nagpasimula ang tinatawag na "civilizaci��n moderna," �� bagong civilizaci��n, n~g icalabinglimang siglo, at nacatulong na totoo na bagay na ito ang pagc��tuclas n~g limbagan.--P.H.P.

=NOLI ME TANGERE=
=I.=
=ISANG PAGCACAPISAN.=
Nag-anyaya n~g pagpapacain nang is��ng hapunan, n~g magt��tapos ang Octubre, si Guinoong Santiago de los Santos, na lalong nakikilala n~g bayan sa pamag��t na Capitang Tiago, anyayang bag�� man niy��n lamang hapong iy��n canyang inihay��g, laban sa dati niyang caugal��an, gay��n ma'y siyang dahil na n~g lah��t n~g m~ga usap-usapan sa Binund��c, sa iba't ibang m~ga nayon at hanggang sa loob n~g Mayn��l��. N~g panah��ng yao'y lumalagay si Capitang Tiagong is��ng lalaking siyang lalong maguilas, at talastas n~g ang canyang bahay at ang canyang kinamulatang bayan ay hind? nags��sara n~g pint? canino man, liban na lamang sa m~ga calacal �� sa an�� mang isip na bago �� pan~gah��s.
Cawan~gis n~g kisl��p n~g lint��c ang cadal?an n~g pagcalaganap n~g bal��t�� sa daigdigan n~g m~ga d��p��, m~ga lan~gaw �� m~ga "colado"[5], na kinapal n~g Dios sa canyang wal��ng hanggang cabaitan, at canyang pinararami n~g boong pag-irog sa Mayn��l��. Nan~gagsihanap ang ib�� nang "bet��n" sa canil��ng zapatos, m~ga bot��n at corbata naman ang ib��, n~guni't sil��ng lah��t ay nan~gag iisip cung paano caya ang mabuting paraang bating lalong wal��ng cakim��ang gagawin sa may bahay, upang papaniwal��in ang macacakitang sila'y malalaon n~g caibigan, �� cung magcatao'y humin~g�� pang tawad na hind? nacadal��ng maaga.
Guinawa ang anyaya sa paghapong it�� sa is��ng bahay sa daang Anloague, at yamang hind? namin natatandaan ang canyang bilang (n��mero), aming s��saysayin ang canyang any? upang makilala n~gay��n, sacali't hind? pa iguiniguib�� n~g m~ga lind��l. Hind? cam�� naniniwalang ipinaguiba ang bahay na iyon n~g may-ar��, sa pagca't sa ganitong gawa'y ang namamahala'y ang Dios �� ang Naturaleza[6], na tumanggap din sa ating Gobierno n~g pakikipagcayar�� upang gaw��n ang maraming bagay.--Ang bahay na iyo'y may calakhan din, tulad sa maraming nakikita sa m~ga lupa��ng it��; natatay? sa pampang n~g ilog na san~g�� n~g ilog Pasig, na cung tawaguin n~g iba'y "r��a" (ilat) n~g Binund��c, at gum��ganap, na gaya rin n~g lah��t n~g ilog sa Mayn��l��, n~g maraming capacan-ang pagcapaliguan, agus��n n~g dum��, labahan, pinan~gin~gisdaan, daanan n~g bangcang nagd��dala n~g sarisaring bagay, at cung magcabihir�� pa'y cucun��n n~g tubig na inum��n, cung minamagal��ng n~g tagaiguib na ins��c[7]. Dapat halata��ng sa lubh��ng kinakailan~gang gamit na it�� n~g nayong ang dami n~g calacal at t��ong nagpaparoo't parito'y nacatutulig, sa layong halos may sanglibong metro'y bahagya na lamang nagcaroon n~g isang tul��y na cahoy, na sa anim na bowa'y sira ang cabil��ng panig at ang cabila nama'y hind? maraanan sa n��lalabi n~g taon, na ano pa't ang m~ga cabayo, cung panah��ng tag-init, canilang sinasamantala ang gayong hind? nagbabagong any?, upang mul�� roo'y lumucs�� sa tubig, na ikinagugulat n~g nalilibang na t��ong may camatayang sa loob n~g coche ay nacacatulog �� nagdidilidili n~g m~ga paglag? n~g panah��n.
May cababaan ang bahay na sinasabi namin, at hind? totoong magaling ang pagcac��any?; cung hind? napagmasdang mabuti n~g "arquitectong"[8] namatnugot sa paggawa �� ang bagay na ito'y cagagaw��n n~g m~ga lind��l at m~ga bagy��, sino ma'y walang macapagsasabi n~g tucoy. Is��ng malapad na hagdanang ma'y cacapit��ng culay verde, at nalalatagan n~g alfombra