Noli Me Tangere | Page 4

hiwaláy ang m~ga lalaki sa m~ga babae,
tulad sa m~ga sambahang católico at sa m~ga sinagoga[24]. Ang m~ga
babae ay iláng m~ga dalagang ang iba'y filipina at ang iba'y española:
binúbucsan nila ang bibíg upang piguilin ang isáng hicáb; n~guni't
pagdaca'y tinátacpan nilá n~g caniláng m~ga abanico; bahagyâ na
nan~gagbubulun~gan n~g iláng m~ga pananalitâ; anó mang pag-uusap
na ipinagsúsumalang pasimulán, pagdaca'y naluluoy sa iláng
putól-putól na sábi; catulad niyáng m~ga in~gay na náririn~gig cung
gabí sa isáng bahay, m~ga in~gay na gawâ n~g m~ga dagâ at n~g
m~ga butikî. ¿Bacâ cayâ naman ang m~ga larawan n~g m~ga iba't
ibang m~ga "Nuestra Señora"[25] na nagsabit sa m~ga pader ang
siyang ninilit sa m~ga dalagang iyong huwag umimíc at
magpacahinhíng lubós, ó dito'y talagang natatan~gì ang m~ga babae?
Ang tan~ging sumasalubong sa pagdatíng n~g m~ga guinoong babae
ay isáng babaeng matandang pinsan ni capitán Tiago, mukhang mabait
at hindî magaling magwicang castilà. Ang pinacaubod n~g canyáng
pagpapakitang loob at pakikipagcapuwa tao'y walâ cung ang dî
mag-alay sa m~ga española n~g tabaco at hitsô, at magpahalíc n~g
canyang camáy sa m~ga filipina, na ano pa't walang pinag-ibhán sa
m~ga fraile. Sa cawacasa'y nayamot ang abáng matandang babae,
caya't sinamantala niya ang paglagapác n~g isang pinggang nabasag
upang lumabás na dalidalì at nagbububulong:
--¡Jesus! ¡Hintay cayó, m~ga indigno[26]!

At hindî na mulíng sumipót.
Tungcol sa m~ga lalaki'y nan~gagcacain~ga'y n~g cauntî.
Umaaticabong nan~gagsasalitaan ang iláng m~ga cadete[27]; n~guni't
mahihinà ang voces, sa isa sa m~ga súloc at manacanacang tinitingnan
nila at itinuturo n~g dalirî ang iláng m~ga taong na sa salas, at silasila'y
nan~gagtatawanang ga inililihim n~g hindi naman; ang bilang capalit
nama'y ang dalawang extrangero[28] na capowâ nacaputî n~g
pananamit, nan~gacatalicod camáy at dî umíimic ay nan~gagpaparoo't
paritong malalakí ang hacbang sa magcabicabilang dulo n~g salas,
tulad sa guinágawâ n~g m~ga naglalacbay-dagat sa "cubierta"[29] n~g
isáng sasacyán. Ang masaya't mahalagáng salitàa'y na sa isang
pulutóng na ang bumubuo'y dalawang fraile, dalawang paisano[30] at
isáng militar na canilang naliliguid ang isáng maliit na mesang
kinalalagyan n~g m~ga botella n~g alac at m~ga biscocho inglés[31].
Ang militar ay isang matandang teniente, matangcád, mabalasic ang
pagmumukhâ, na ano pa't anaki'y isang Duque de Alba[32] na
napag-iwan sa escalafon[33] n~g Guardia Civil[34]. Bahagyâ na siya
nagsásalita, datapuwa't matigás at maiclî ang pananalitâ.--Ang isá sa
m~ga fraile'y isang dominicong bata pa, magandá, malinis at
maningning, na tulad sa canyang salamín sa matang nacacabit sa
tangcáy na guintô, maaga ang pagca ugaling matandâ: siya ang cura sa
Binundóc at n~g m~ga nacaraang tao'y naguing catedrático[35] sa San
Juan de Letran[36]. Siya'y balitang "dialéctico"[37], caya n~ga't n~g
m~ga panahong iyóng nan~gan~gahas pa ang m~ga anac ni
Guzmang[38] makipagsumag sa paligsahan n~g catalasan n~g ísip sa
m~ga "seglar"[39], hindî macuhang malitó siya ó mahuli cailan man
n~g magalíng na "argumentador"[40] na si B. de Luna[41]; itinutulad
siya n~g m~ga "distingo"[42] ni Fr. Sibyla sa mán~gin~gisdang ibig
humuli n~g igat sa pamamag-itan n~g sílò. Hindî nagsasálitâ ang
dominico at tila mandin pinacatitimbang ang canyang m~ga pananalità.
Baligtád ang isá namáng fraile, na franciscano, totoong masalitâ at lalò
n~g maínam magcucumpás. Bagá man sumusun~gaw na ang m~ga
uban sa canyang balbás, wari'y nananatili ang lácas n~g canyang
malusóg na pan~gan~gatawán. Ang mukhâ niyang magandá ang tabas,

ang canyang m~ga pagtin~ging nacalálaguim, ang canyáng malalapad
na m~ga pan~gá at batìbot na pan~gan~gatawan ay nagbibigay anyô sa
canyáng isáng patricio romanong[43] nagbalát cayô, at cahi't hindî
sinasadya'y inyóng mágugunitâ yaong tatlong monjeng[44] sinasabi ni
Heine[45] sa canyáng "Dioses en el destierro"[46], na nagdaraang
namamangcâ pagcahating gabi sa isang dagatan doon sa Tyrol,[47]
cung "equinoccio"[48] n~g Septiembre, at sa tuwing dumaraa'y
inilálagay n~g abang mámamangca ang isáng salapíng pílac, malamíg
na cawan~gis n~g "hielo," na siyang sa canya'y pumupuspos n~g
panglulumó. Datapuwa't si Fray Dámaso'y hindî mahiwagang gaya nilá;
siya'y masayá, at cung pabug-al bug-al ang canyáng voces sa pananalità,
tulad sa isang taong cailan ma'y hindi naaalang-alang, palibhasa'y
ipinalálagay na banal at walâ n~g gágaling pa sa canyáng sinasabi,
kinacatcat ang sacláp n~g gayóng ugalî n~g canyáng táwang masayá at
bucás, at hangang sa napipilitan cang sa canya'y ipatawad ang
pagpapakita n~g m~ga paang waláng calcetín at m~ga bintíng
mabalahíbo, na icakikita n~g maraming pagcabuhay n~g isáng
Mendicta sa m~ga feria sa Kiapò.
Ang isa sa m~ga paisano'y isang taong malingguit, maitím ang balbás
at waláng íkinatatán~gì cung dî ang ilóng, na sa calakhá'y masasabing
hindî canyá; ang isá, nama'y isang binatang culay guintô ang buhóc, na
tila bagong datíng dito sa Filipinas: itó ang masilacbóng
pinakikipagmatuwiranan n~g franciscano.
--Makikita rin ninyó--ang sabi n~g franciscano--pagca pô cayó'y
nátirang iláng bowan dito, cayó'y maniniwálà sa aking sinasabi: ¡ibá
ang mamahala n~g bayan n~g Madrid at ibá, ang mátira sa Filipinas!
--N~guni't....
--Acó, sa halimbáwà--ang patuloy na pananalitâ ni Fr. Dámaso, na
lalong itinaas ang voces at n~g dî na macaimíc ang canyang
causap--aco'y mayroon na ritong dalawampo at tatlong