Noli Me Tangere | Page 3

ay nacacatulog ó nagdidilidili n~g m~ga paglagô n~g panahón.

May cababâan ang bahay na sinasabi namin, at hindî totoong magaling
ang pagcacàanyô; cung hindî napagmasdang mabuti n~g
"arquitectong"[8] namatnugot sa paggawâ ó ang bagay na ito'y
cagagawán n~g m~ga lindól at m~ga bagyó, sino ma'y walang
macapagsasabi n~g tucoy. Isáng malapad na hagdanang ma'y
cacapitáng culay verde, at nalalatagan n~g alfombra sa mumunting
panig ang siyang daanan mulâ sa silong ó macapasoc n~g pintuang
nalalatagan n~g "azulejos"[9] hanggang sa cabahayán, na ang
linalacara'y napapag-itanan n~g m~ga maceta[10] at álagaan n~g m~ga
bulaclac na nacalagay sa "pedestal"[11] na lozang gawâ sa China, na
may sarisaring culay at may m~ga dibujong hindî mapaglirip.
Yamang walang bantay-pintô ó alilang humin~gî ó magtanong n~g
"billete" ó sulat na anyaya, tayo'y pumanhic, ¡oh icaw na bumabasa sa
akin, catoto ó caaway! sacali't naaakit icaw n~g tugtog n~g orquesta,
n~g ilaw ó n~g macahulugáng "clin-clan" n~g m~ga pingga't
cubiertos[12] at ibig mong mapanood cung paano ang m~ga piguíng
doon sa Perla n~g Casilan~ganan. Cung sa aking caibigán lamang at sa
aking sariling caguinhawahan, hindî catá pápagalin sa pagsasaysay n~g
calagayan n~g bahay; n~guni't lubháng mahalagá ito, palibhasa'y ang
caraniwan sa m~ga may camatayang gaya natin ay tulad sa pawican:
hinahalagahan at hinihirang tayo alinsunod sa ating talucab ó
tinatahanang bahay; dahil dito't sa iba pang m~ga anyô n~g asal,
cawan~gis n~ga n~g m~ga pawican ang m~ga may camatayan sa
Filipinas.--Cung pumanhic tayo'y agad nating marárating ang isáng
malowang na tahanang cung tawaguin doo'y "caida"[13], ayawán cung
bakit, na n~g gabing ito'y guinagamit na "comedor"[14] at tuloy salón
n~g orquesta. Sa guitna'y may isáng mahabang mesa, na nahihiyasan
n~g marami at mahahalagang pamuti, na tila mandin cumikindat sa
"colado," taglay ang catamistamisang m~ga pan~gacò, at nagbabalà sa
matatacuting binibini, sa walang malay na dalaga, n~g dalawang
nacaiinip na oras sa casamahán n~g m~ga hindî cakilala, na ang
pananalita't m~ga pakikikiusap ay ang caraniwa'y totoong cacaiba.
Namúmucod n~g di ano lamang sa m~ga ganitong handang sa mundo'y
nauucol, ang sumasapader na m~ga cuadrong tungcol sa religión, gaya
bagá n~g "Ang Purgatorio", "Ang Infierno," "Ang hulíng Paghuhucom",
"Ang pagcamatáy n~g banal," "Ang pagcamatáy n~g macasalanan," at

sa duyo'y naliliguid nang isáng marin~gal at magandañg "marco" na
anyong "Renacimiento"[15] na gawâ ni Arévalo, ang isáng mabuting
ayos at malapad na "lienzo" na doo'y napapanood ang dalawang
matandang babae. Ganitó ang saysay n~g doo'y titic: "Nuestra Señora
de la Paz y Buen Viaje, na sinasamba sa Antipolo, sa ilalim n~g anyong
babaeng magpapalimos, dinadalaw sa canyang pagcacasakít ang banal
at bantog na si Capitana Inés"[16]. Tunay mang ang pagcacapinta'y
hindî nagpapakilala n~g "arte" at cabutihang lumikhâ, datapowa't
nagsasaysay naman n~g caraniwang mamalas: ang babaeng may sakít
ay tila na bangcay na nabûbuloc, dahil sa culay dilaw at azul n~g
canyang mukhâ; ang m~ga vaso't iba pang m~ga casangcapan, iyang
maraming m~ga natitipong bagay bagay sa mahabang pagcacasakít ay
doo'y lubhang mabuti ang pagcacasipì, na ano pa't napapanood patí n~g
linálaman. Sa panonood n~g m~ga calagayang iyong umaakit sa
pagcacagana sa pagcain at nagúudyoc n~g ucol sa paglasáp n~g
masasaráp na bagay bagay, marahil acalain n~g iláng may masamáng
isipan ang may-arì n~g bahay, na napagkikilalang magalíng ang
calooban n~g halos lahát n~g m~ga magsisiupô sa mesa, at n~g huwag
namáng máhalatang totoo ang canyang panucalà, nagsabit sa quízame
n~g maririkít na lámparang gawâ sa China, m~ga jaulang waláng ibon,
m~ga bolang cristal na may azogueng may culay pulá, verde at azul,
m~ga halamang pangbíting lantá na, m~ga tuyóng isdáng botete na
hinipa't n~g bumintóg, at iba pa, at ang lahát n~g ito'y nacúculong sa
may dacong ílog n~g maiinam na m~ga arcong cahoy, na ang anyo'y
alan~gang huguis europeo't alan~gang huguis insíc, at may nátatanaw
namáng isáng "azoteang"[17] may m~ga balag at m~ga "glorietang"[18]
bahagyâ na naliliwanagan n~g m~ga maliliit na farol na papel na may
sarisaring culay.
Nasasalas ang man~gagsisicain, sa guitnâ n~g lubháng malalakíng
m~ga salamín at na n~gagníningning na m~ga araña[19]: at doon sa
ibabaw n~g isáng tarimang[20] pino[21] ay may isáng mainam na
"piano de cola"[22], na ang halaga'y camalácmalác, at lalò n~g
mahalagá n~g gabíng itó, sa pagca't sino ma'y walang tumútugtog.
Doo'y may isáng larawang "al óleo"[23] n~g isáng lalaking makisig,
nacafrac, unát, matuwíd, timbáng na tulad sa bastóng may borlas na
tagláy sa m~ga matitigás na daliring puspós n~g m~ga sinsíng: wari'y

sinasabi n~g larawan:
--¡Ehem! ¡masdán ninyó cung gaano carami ang suot co at aco'y hindî
tumatawa!
Magagandá ang m~ga casangcapan, baga man marahil ay hindî
maguinhawahang gamitin at nacasasamâ pa sa catawan: hindî n~gâ ang
icaiilag sa sakít n~g canyáng m~ga inaanyayahan ang naiisip n~g
may-arì, cung dî ang sariling pagmamarikít.--¡Tunay at cakilakilabot na
bagay ang pag-iilaguín, datapowa't cayó namá'y umuúpô sa m~ga
sillóng gawáng Europa, at hindî palaguing macacátagpò cayó n~g
ganyán!--itó marahil ang sinasabi niya sa canilá.
Halos punô n~g tao ang salas: