Mga Dakilang Pilipino | Page 4

kilos. Ipinawasák nitó a~g m~ga sasakyán nina Goití at
ipinapuksâ a~g kanyá~g m~ga kawal.
Nápakabuti a~g pagtata~ggól sa m~ga kutà at dî nagawâ na~g m~ga
kastilà a~g makapasok agád, ~guni't na~g ma~gasalantà a~g m~ga tao
ni Solimán at maubos na a~g m~ga punlô ay napipilan din. At na~g
makuha n~g m~ga kastilà a~g Maynilà ay sinalakay a~g bahay ni
Solimán at dito'y nátagpuán nilá a~g isá~g mainam na gusali, maiinam
na kasa~gkapa~g sigay, m~ga damit na mariri~gal na nagkakahalagá
n~g may 23.000 piso.
Hindî nagtaksíl kailán man si Solimán, gaya n~g ipinararata~g sa kanyá
n~g m~ga kastilà. Siyá'y tumupád lamá~g sa kanyá~g dakila~g
katu~gkulan na makibaka sa sino ma~g magnánasa~g sumirà n~g
kanyá~g kapurihá~g pagkaharì, at yáyama~g a~g m~ga kastilà ay
siyá~g nagpasimulâ n~g pagbabaka, ay siyá ay nagta~ggól lama~g at
natalo, ~guni't hindî kailán man nagtaksíl.
A~g kanyá~g pagibig sa sarili~g Lupà ay nagudyók sa kanyá~g
makibaka at siyá ay nakibaka dahil doón.
Ku~g saán mákikita~g ang pagguhò n~g kaharian ni Solimàn ay uta~g
sa kagahaman n~g isá~g lahi~g ma~gaalipin; sa isá~g pámahalaá~g
pinagágaláw n~g lakás n~g lakás at di n~g lakás n~g katuwiran.
Kawawa~g baya~g maliliít na linúlupig at ginágahasà n~g malalakíng
bansâ.
A~g daigdíg ay patu~go sa pagunlád, at buhat niyaó~g 1914 na
gahasain a~g Belhika, ang malalakí~g Bansâ ay nagsasapì at
ipinagta~ggól a~g katwiran n~g maliliít na bayan. Panibago~g kilos sa
daigdíg na bu~ga n~g mayama~g diwà n~g dakila~g Wilson sa
kaamerikahan.
[Larawan: Raha Soliman]

=RAHA LAKAN DULA=
Si Rahá Lakán Dulà ay isá sa m~ga lalo~g bantóg na namunò sa Bayan
n~g Tundó. Siyá ay isá sa m~ga kasan~ggunì ni Rahá Matandâ, si
Lakán Dulà ay siyá~g Pámumuán n~g panahó~g siná Legaspi ay
dumaó~g sa ati~g lunsód, niyaó~g taó~g 1571. Na~g sumapit si
Legaspi sa ati~g Lupaín at lumunsád sa Tundó ay nátagpuán niyá~g
dito'y naghaharì a~g kapayapaan, namámayanì a~g matatalino~g m~ga
batás, at may matitíbay na muóg na pana~ggól sa ma~gagsísisalakay.
Kiníkilala~g Harì rito si Lakán Dulà n~g m~ga kanugnóg na lupaín, at
a~g kaniyá~g na~gasásakupan ay bumábayad sa kanyá n~g buís at
lagí~g tapát sa kanyá, magí~g sa kapayapaán at magí~g sa digmâ. A~g
m~ga sasakyá~g insík at Hapón na dumaó~g dito ay pawa~g
nagbábayad n~g buwís kay Lakán Dulà, bago lumunsád at ma~galakal
sa tagarito.
Kinilala rin namán ni Legaspi a~g kapa~gyarihan ni Lakán Dulà at
gumawâ silá n~g Sa~gusapan at pagkarán n~g ilá~g panahón si Lakán
Dulà ay nagí~g kakampí n~g España. Tumulo~g si Lakán Dulà sa
pagtátatag dito n~g m~ga táhanan n~g m~ga kastilà at pagkaraán n~g
ilá~g panahón siyá at a~g kanyá~g m~ga anák ay napabinyág na lahát.
A~g pa~gala~g iginawad kay Lakán Dulà ay Carlos.
Niyaó~g taó~g 1574 na a~g lupaí~g itó ay salakayin ni Limaó~g, isá~g
insík na tulisá~g dagat, a~g Rahá~g itó at a~g kanya~g m~ga anák ay
nakilaba~g kakampí n~g m~ga kastilà sa m~ga insík na nagsisalakay.
Napauro~g siná Limaó~g n~g m~ga kampón n~g Rahá Lakán Dulà at
a~g m~ga itó ay nagtatag n~g kanilá~g kaharian sa Pa~ggasinán at
doó'y pinágusig silá n~g hukbó ni Lakán Dulà ha~ggán~g nápatayán
silá n~g kay rami~g alagád at náitaboy silá sa labás n~g m~ga lupaí~g
sakop n~g Rahá~g Tagalog na itó na nagpakita n~g gayón na lama~g
tapa~g.
Si Lakán Dulà ay nagkaroón n~g tatló~g anák na lalaki at siyá at a~g
kanyá~g m~ga anák sa kapanahunan ni Lavezares niyaó~g 1572

ha~ggá~g 1575 ay patuloy silá~g nagi~g katúkatuló~g sa
pagpapalaganap n~g kakristianuhan sa Kagayán, Kamarines, at
Zambales; a~g kanyá~g apó~g si Makapagál ay isá sa lumitáw sa tanán
niya~g m~ga kamaganak. Si Makapagál sa kanyá~g katápatan sa
España ay ginawá~g «Maestro de Campo» at pagkatapos noón ay
nagi~g Heneral siya sa Apalit, Arayat at m~ga kabundukan n~g
Zambales.
Na~g magkáalít a~g m~ga kapampa~gan at m~ga pa~ggasinán ay dî
naapulà, samantala~g hindî namagitan si Makapagál; at na~g mulí~g
sumalakay a~g m~ga insík sa kapanahunan ni Heneral Figueroa ay
hini~gî a~g tulo~g ni Heneral Makapagál at itó a~g humawì sa
nagsisisalakay.
Sa pagkilala sa dakila~g tulo~g ni Heneral Makapagál sa España ay
silá'y tinimawà n~g m~ga kastilà sa anó ma~g bayarin sa Pámahalaán
at a~g lahát n~g kanyá~g kamaganakan ay gayón din. Itó'y namarati
ha~ggá~g sumapit a~g taó~g 1883.
Si Rahá Lakán Dulà ay isá sa m~ga lalo~g kilala~g harì sa
kapanahuna~g yaón n~g ati~g kasaysayan. Nagí~g kakampí siyá n~g
m~ga kastilà sa pagká't naniwalà siyá~g a~g m~ga kastilà ay magigi~g
tapat sa kásunduan at pa~gakò. Tumulo~g siyá sa pagsalasà sa
nagsisalakay na m~ga nagnánasa~g magharì rito at sakupin a~g
kanyá~g a~gkán; at lagì siyá~g tumulo~g sa pagapulà n~g m~ga
himagsikan, sapagká't inàakalà niyá~g a~g gayón ay nagguguhò
lamá~g n~g kapayapaán n~g kanyá~g m~ga sakop.
Ku~g a~g m~ga kastilà ay hindî tumupád sa pa~gakò at sumirà sa
sa~gusapan, ay hindî kasalanan ni Lakán-Dulà; kasalanan n~g
kasakiman na náaayos sa símulain ni Bismárk na a~g maliliít ay
talaga~g kákanin n~g malalakí.
Samantala~g hindî