Herfsttij der Middeleeuwen | Page 6

door de meest primitieve roerselen van wederzijdsche trouw.
Terwijl het mechanisme van het staatsbestuur en de staatshuishouding in werkelijkheid
reeds gecompliceerde vormen had aangenomen, projecteert zich het staatsbeleid in den
geest des volks in enkele vaste, eenvoudige figuren. De politieke voorstellingen, waarin
men leeft, zijn die van het volkslied en den ridderroman. Er zijn een beperkt getal
koningstypen: de edele, rechtvaardige vorst, de door booze raden misleide vorst, de vorst
wreker van de eer van zijn geslacht, de vorst in het ongeluk door de trouw der zijnen
gesteund. Het eeuwige wantrouwen, of het geld door de kroon wel in het algemeen
welzijn wordt besteed, vindt zijn uitdrukking in de steeds terugkeerende voorstellingen:
de koning wordt omringd door hebzuchtige, sluwe raadgevers, of de weelde en overdaad
van 's konings hofhouding is er schuld aan, dat het slecht gaat met het land. Zoo
reduceeren zich de politieke kwesties voor het volk tot de gevallen van de sproke. Philips
de Goede begreep, welke taal het volk verstond. Tijdens zijn feesten in den Haag in 1456
heeft hij, om indruk te maken op de Hollanders en Friezen, die zouden meenen, dat het
hem aan geld ontbrak om het bisdom Utrecht te vermeesteren, in een kamer naast de
ridderzaal dertig duizend mark zilver aan kostelijk vaatwerk laten uitstallen. Iedereen
mag er naar komen kijken. Bovendien zijn er uit Rijssel twee geldkisten meegebracht met
tweehonderdduizend gouden leeuwen. Men mag beproeven, ze op te lichten, maar het is
moeite vergeefsch [18]. Kan er opvoedkundiger vermenging van staatscrediet en
kermisvermaak bedacht worden?
Het vorstelijk leven en bedrijf had nog menigmaal een fantastisch element, dat ons aan
den khalief uit Duizend en één Nacht herinnert. Zij handelen te midden van de koel

berekende politieke ondernemingen soms met een roekelooze onstuimigheid, die om een
persoonlijke gril hun leven en hun werk in gevaar brengt. Eduard III waagt er zichzelf,
den prins van Wales en de zaak van zijn land aan, om een vloot van spaansche
koopvaarders aan te vallen, ter vergelding van eenige zeerooverij [19].--Philips de Goede
heeft er zijn zinnen op gezet, een zijner archers te huwen aan een rijke brouwersdochter
uit Rijssel. Toen de vader dit tegenwerkt en er het Parlement van Parijs inhaalt, breekt de
hertog, in woede ontstoken, de gewichtige staatsbesognes, die hem in Holland hielden,
plotseling af, en onderneemt, in den heiligen tijd vlak voor Paschen nog wel, een
gevaarlijke zeereis van Rotterdam naar Sluis, om zijn zin door te drijven [20]. Een
andermaal is hij in zinneloozen toorn om een twist met zijn zoon als een weggeloopen
schooljongen stil uit Brussel gereden, en verdwaalt 's nachts in het bosch. Als hij weer
terecht is, valt de hachelijke taak, om hem weer in zijn gewone doen te brengen, den
ridder Philippe Pot te beurt. De handige hoveling vindt het rechte woord: "Bonjour
monseigneur, bonjour, qu'est cecy? Faites-vous du roy Artus maintenant ou de messire
Lancelot?" [21]
Hoe khaliefachtig doet het aan, wanneer dezelfde hertog, als de geneesheeren hem
hebben voorgeschreven, zich het hoofd kaal te laten scheren, gelast, dat alle edelen zullen
doen als hij, en Peter van Hagenbach opdraagt, om waar hij een edelman ongeschoren
vond, hem van zijn haardos te ontdoen [22]. Of wanneer de jonge koning van Frankrijk
Karel VI, met een vriend op één paard, vermomd den intocht van zijn eigen bruid,
Isabella van Beieren, gaat zien, en in 't gedrang klappen oploopt van de dienders
[23].--Een dichter uit de XVe eeuw laakt het, dat de vorsten hun nar of speelman tot
hofraad en minister verheffen, gelijk Coquinet le fou de Bourgogne [24].
Een andere gewoonte herinnert aan figuren, die tot in de laatste dagen van het tsarisme
hun invloed aan het Russische hof hadden: de vorsten der XVe eeuw zoeken
herhaaldelijk raad in staatszaken bij de visionaire asceten en de geëxalteerde
volkspredikers. Dionysius de Kartuizer, Vincent Ferrer traden als politieke raadgevers op;
de luidruchtige prediker Olivier Maillard, een Fransche Brugman, was in de heimelijkste
onderhandelingen van vorstenhoven gemengd [25]. Een element van godsdienstige
spanning werd zoodoende levend gehouden in de hooge staatkunde.
Het was niet door roekeloos avontuurlijke daden en woeste grillen alleen, dat het
vorstenleven voortdurend in de sfeer van het romantische bleef. De bloedige tragiek van
het koningschap heeft zelden zoo aanhoudend het tooneel van Europa vervuld met den
aanblik van aangrijpende lotswisseling als in de XIVe en XVe eeuw. In het Duitsche Rijk
en in Engeland in één jaar tijds een koning onttroond. De wildste verhalen liepen van
Wenzel, den dronkaard, die de Duitsche landen verwaarloosde, terwijl de Turken steeds
dreigender naderden. De koningin zou des nachts door zijn woeste losgebroken honden
zijn verscheurd. De geheimzinnige dood van Richard II van Engeland, na zijn
verbazenden val, riep dien van Eduard II, zeventig jaren eerder, in het geheugen terug. In
Frankrijk een waanzinnige op den troon, en 't land