Dramatische werken | Page 7

water en het wuivende riet aan den waterrand, het zijn de stemmen van vogels in haar eindelooze modulaties, en het zijn vrouwenstemmen in haar kristalreine verheffing van geluid; het is ook zijn eigen zielestem, onmiddellijke uiting van zijn gevoeligheid. Geestdriftig zou die stem en die stemming zich hebben willen aansluiten en zich hebben overgegeven aan al wat er voor grootsch bewegen in de wereld is omgegaan. Ze heeft gedweept met de bevrijding van Itali? en geklaagd en getroost bij de verduistering van Frankrijk's lot,--maar dan heeft ze zich schuw teruggetrokken, weerhouden door het teedere van haar innigheid. Een Swinburne en een Morris, in rijper tijd, 'n tien of meer jaren na Meredith geboren, konden door de breede muziek en den vollen krachtigen gang van hun taal hun ouderen tijdgenoot overstemmen, evenals Bj?rnsterne Bj?rnson het Henrik Ibsen heeft gedaan, in deze eerste periode van Europeesche historie: Meredith was dat niet gegeven, en hij moest achteruitzetting en het vergeten-worden dragen, evenals Ibsen 't deed. Er was nacht in zijn talent en zijn geest.
"Zij hield het oor van den nacht gevangen,"[22] zegt hij van eene, wanneer ze in nachtelijke stilte zingt, en haar stem, door de eenzaamheid gedragen, met het bewustzijn van haar macht en haar bekoring den Nacht als dwingt tot luisteren. In Meredith's geest bestaat ook de nauwe aanraking en gemeenschap tusschen zijn gevoeligheid en het nachtelijke van zijn ziel.
Hij heeft van nature de wijsheid van den nacht die de geheimen bezit van een groot verleden.
Zijn bezieling wordt gescherpt en voortgeleid door zijn kennis en zijn verstand. En als de verbeelding bij hem uitgaat om gestalte te verleenen aan het leven van zijn tijd, dan mag zij niet rusten eer de voorstelling van het leven tot aan den tragischen rand is gebracht en het bloeiende leven zelf, geknakt en getroffen, met angstig vragende oogen staat tegenover den meedoogenloozen dood.
Zoo rijst de blanke heerlijkheid van het pas ontknoppende bestaan voor het oog van den dichter omgeven door een kring van duisternis[23]. Hij heeft er toch het leven niet minder lief om, al zit hij 't als een illusie, maar evenmin doet hij afstand van zijn gevoel van innige verwantschap met die duisternis, die het mysterie van het leven in zich besloten houdt.
En het maakt dat hij zich bewust wordt van een scheiding tusschen zich en de uiterlijke wereld, en tegelijk maakt het dat hij weet van een afstand tusschen zijn innerlijke wereld en zichzelf, zijn eigenste zelf. Want ook zijn innerlijke wereld heeft haar illusies waar toch niemand buiten kan: zij spreekt van liefde, en hij, de dichter, kan den nacht niet weren uit zijn hart--hij antwoordt met: eenzaamheid....
Afstand te bewaren ook tegenover het eigen liefdegevoel! Zich te bezinnen, en zonder het levensgevoel op te geven, de vrijheid van geest te handhaven![24] Dus luidt de wijsheid gesproten uit herinnering, berouw en voorgevoelens, dus spreekt de morgenstond, nog onder de kennis-zwangere schaduwen van den nacht, als het licht onwezenlijk huivert en trilt over de goede dingen dezer aarde.
"Modern Love"[25], Meredith's Comedie der liefde--maar het werk van den Engelschen dichter is geen comedie, 't is een stem die klaagt en berust--zegt in een reeks van gedichten zijn levenssmart en zijn zelfbezinning. Het is als het roepen van een die zijn krachten bijeenhoudt voor den komenden wedloop met het leven;--en ervaren, doorstreden, gaat hij zijn grooteren werkkring binnen.
Hij komt dan in die tweede periode van moderne Europeesche historie welke ik, in tegenstelling tot de sociale, de politieke heb genoemd.
* * * * *
Meredith's talent ontwikkelde zich tot kunst van satire in grooten stijl. Terwijl vragen van het hoogste staatkundig gewicht de partijen in den staat bezig hielden, legde hij zijn hand heel zacht en heel rustig tegen een van de steunpilaren der Engelschen maatschappij, en hij voelde het ding wankel, hij toonde het van binnen hol.
De zuil en stut van de Engelsche samenleving was de vermogende landedelman, wel opgevoed en wel doorvoed, toongever van fatsoen en ideaal van mannelijkheid. Meredith nam hem van zijn voetstuk af in zijn breed opgezetten roman The Ego?st[26], dien hij een comedie noemt. Het leven strijkt daar binnen en toetst den heros en afgod, niet aan eenigen maatstaf van politiek of economisch gewicht, maar zuiver naar zijn gehalte aan menschheid. Het schepte leegte om hem heen, waar eerst de volheid van het bestaan hem wijd en zijd omgaf, en 't lijkt wel alsof het van alle kanten de dwergen en geesten verzamelt, om naar het rijk der leugen die leugen der zelfzucht weg te voeren, die zich voor een beginsel van levensbehoud uitgaf.
Maar dan verheft zich toch de satire; zij is gelijk aan een straal van den morgenstond, vallend te midden van een gekunstelde wereld, en zij toont in haar eigen innig licht de waarheid en de vrijheid van het leven.
Comedie van den nacht en zijn spoken, en uit de