De francicae linguae recta pronuntiatione | Page 8

plaizir, raizon, baizer, creuzer, prizer, choze, ozer, vzer, excuzer*: ídque vsque adeò perpetuum est, vt etiam h?c litera dictionem finiens, & inter duas vocales deprehensa similiter pronuntietur vt *les ames, les asnes, les engins, les instrumens, les ordures, les vsages,* acsi scriberetur *lez ames, lez asnes, lez engins, lez instrumens, lez ordures, les vsages*. Quod si inter duas vocales duplex scripta comperiatur, tunc prior quidem quiescit, posterior autem perfecto natiuóque suo sibilo profertur, vt *aussi, baisser, laisser, chausse, chasser, dessus, dessoubs, glisser, grossir, toussir*, & similia. Idem statuendum quoties inter consonantem pr?cedentem & vocalem adh?rentem occurrit, vt *ainsi, transi, apprehension*. Itaque perperam nonnulli *prinse, entreprinse, peinson*, scribunt & pronuntiant. Quibus autem in syllabis qu? pluribus consonantibus constant, h?c litera sileat, suo loco dicemus.
*T t*.
H?c consonans syllabam inchoans, siue sola vt *ta, te, ti, to, tu*: siue cum *r*, vt *tra, tre, tri, tro, tru*, (nam in Francica lingua vix aliam sibi consonantem adsciscit) natiuum suum sonum retinet à litera *d* distinctum. Hoc obseruandum est Germanis, quibus mos est has duas literas s?pissimè permutare. Syllabam verò nunquam finit intra dictiones, nisi geminata ac proinde quiescens, vel alias superuacanea, vt *lettre, mettre*. C?terùm in Francicis vocibus à Latinis in *tio* desinentibus desumptis, (in quibus h?c consonans scribitur) nulla certè ratione, sed communi errore ab iis qui vitiosè Latina pronuntiant, in peregrinas quoque linguas propagato, h?c litera pronuntiatur per *c* siue solum vt *interrogation, disposition*, & similia plurima: siue cum *c*, vt *affection*, affectio, quasi scriptum sit *interrogac?on, disposicion, affeccion*: pr?cedente tamen *s*, suum natiuum sonum seruat, vt *combustion*. Quòd si dictionem finiat, sequente quacunque consonante, quiescit, vt suo loco dicemus. Sed huic liter? mirum quiddam accidit, nempe vt, vbi nusquam apparet, tamen euphoni? causa pronuntietur, vt si scribas *parle-il*, loquitúrne? pronuntiandum erit interposito *t*, etiam seruato *e* foemineo, *parlet-il*. Sic in tertiis personis singularibus futuri indicatiui *ira-il, parlera-il*, & pr?sentis etiam indicandi in quibusdam verbis, vt *va-il*, scribitur quidem, sed pronuntiatur *irat-il, parlerat-il*, quam pronuntiationem recentiores quidam ad normam scriptur? exigunt: sed hoc certè facere saltem non possunt in tertia persona singulari pr?sentis temporis indicatiui prim? coniugationis vt *aime il*? Veteres autem maiores nostros tertias personas singulares desinentes in a, vt *va* vadit, & tertias singulares tum pr?teritorum perfectorum, vt *aima* amauit, tum futurorum vt *aimera*, scripsisse & pronuntiasse addito, *t* quod scribi paulatim desierit, indicat Burgundorum dialectus, qui adhuc hodie scribunt & pronuntiant, *Ié va, tu vas, il vat*, & *i'aima, tu aimas, il aimat*, & *ié parlera, tu parleras, il parlerat*.
*X x*.
H?c litera in peregrinis dictionibus, necessitate quadam Francic? lingu? suauitati veluti vim afferente, pronuntiatur pro duplici *cc* vt *xerxes, Artaxerxes*, sic tamen vt in posteriore istorum nominum syllaba audiatur alterum *c* duntaxat, quasi scribatur *xerces Artaxerces*. Sic etiam syllabam finiens effertur, vt *exercer, exemplé, executer*, etiam vbi *c* redundat, vt *exces, excessif*. In extremis verò dictionibus idem sonat prorsus atque s, & partim vsu potius quàm firma ratione vsurpatur, vt in dictionibus *noix*, nux: *paix*, pax: *poix*, pix: & in nominibus numeralibus *six*, sex, & *dix*, decem, & eorum deriuatis, vt *sixiesme, dixiesme*: partim etiam ratione. Quum enim in litera quotidiana & verè Francica quam manu scriptam cursiuam vocant, vix ac ne vix quidem discerni possent *n* & *u*, (qu? causa etiamnum hodie cogit Germanos literam *u* ab *n* imposito quodam apice distinguere) vsurpari c?pit x pro s pr?cedente diphthongo *au* vel *eu*, ne in pronuntiatione hallucinaretur, vt *ceux, dieux, lieux, mieux*, ne quis si s adhibitum esset, legeret *cens, diens, liens, miens*. Itidémque vsus obtinuit vt scriberetur *cheuaux, maux*, & similia, ne quis legeret *cheuans et mans*.
De *y* quod u Gr?cum falsò vocant.
Quum hanc literam viderem non modò promiscuè & nulla prorsus ratione inscribenda Francica lingua vsurpari, sed etiam falsò *i* Gr?cum vocari, quum /u/ Gr?corum non sit *i*, sed *u* illud exile crass? diphthongo *ou* oppositum, videor mihi tandem comperisse quod res est: nunquam videlicet maiores illos nostros de isto *i* Gr?co cogitasse, sed duplex /i/ vocale scripsisse, vt nunc quoque Germani scribunt, hac nimirum forma *ij*: qu? facilè postea in *y* degenerarit, & *u* Gr?cum vocari coepit, quod eius formam, Latinis descriptoribus familiarem, imitaretur. Sic etiam corrupta iampridem Gr?ca pronuntiatione factum vt /u/ cum iota confundatur. Vsus autem istius duplicis *ij* fuit duntaxat post *ai* & *oi* diphthongos occurentibus diphthongis aliis ab *i* incipientibus, puta *ia*, vel *ie*, aut triphtongis *iau* vel *ieu*, vt *plaije*: *aije*: *loijal: roijal: loijauté: ioije: ioijeux: loijaux*: in cuiusmodi dictionibus vitio scriptur? tripliciter vitiata fuit pronuntiatio. Nam alij sic ista efferunt posteriore *i* eliso, acsi scriptum esset *joi,eux: loi,al: moi,en: plai,e*. Alij, vt Aurelij, corruptissimè posterius *i* pronuntiant, vt consonantem, priore *i* expuncto, *a,ié: jo,je: io,jeux: lo,jal*: quas prolationes omnes constat vitiosas esse, & illam veram prolationem retinendam in qua diphthongus gemina, aut diphthongus & triphthongus distinctè audiuntur, nempe *plai,ié: ai,ié: pai,ier: pai,iement: ioi,ié: ioi,ieux: moi,ien: loi,ial: loi,iauté: roi,ial: monnoi,ieur*. Sic