De francicae linguae recta pronuntiatione | Page 8

surmonter*. Intra ipsam autem
dictionem, si inter duas vocales deprehendatur, vnam videlicet quæ
syllabam præcedentem finiat, & alteram quæ ipsi sigmati adhæreat,
tunc lenissimo sibilo vt Zain Hebræorum & Francorum Zeta, de quo
mox dicemus, non autem vt Græcorum /z/, quod respondet Hebræorum
Tsade, pronuntiatur, vt *cause, desir, plaisir, raison, baiser, creuser,
priser, chose, oser, vser, excuser*, quæ sic efferuntur ac si scriberetur,

*cauze, dezir, plaizir, raizon, baizer, creuzer, prizer, choze, ozer, vzer,
excuzer*: ídque vsque adeò perpetuum est, vt etiam hæc litera
dictionem finiens, & inter duas vocales deprehensa similiter
pronuntietur vt *les ames, les asnes, les engins, les instrumens, les
ordures, les vsages,* acsi scriberetur *lez ames, lez asnes, lez engins,
lez instrumens, lez ordures, les vsages*. Quod si inter duas vocales
duplex scripta comperiatur, tunc prior quidem quiescit, posterior autem
perfecto natiuóque suo sibilo profertur, vt *aussi, baisser, laisser,
chausse, chasser, dessus, dessoubs, glisser, grossir, toussir*, & similia.
Idem statuendum quoties inter consonantem præcedentem & vocalem
adhærentem occurrit, vt *ainsi, transi, apprehension*. Itaque perperam
nonnulli *prinse, entreprinse, peinson*, scribunt & pronuntiant. Quibus
autem in syllabis quæ pluribus consonantibus constant, hæc litera sileat,
suo loco dicemus.
*T t*.
Hæc consonans syllabam inchoans, siue sola vt *ta, te, ti, to, tu*: siue
cum *r*, vt *tra, tre, tri, tro, tru*, (nam in Francica lingua vix aliam sibi
consonantem adsciscit) natiuum suum sonum retinet à litera *d*
distinctum. Hoc obseruandum est Germanis, quibus mos est has duas
literas sæpissimè permutare. Syllabam verò nunquam finit intra
dictiones, nisi geminata ac proinde quiescens, vel aliâs superuacanea, vt
*lettre, mettre*. Cæterùm in Francicis vocibus à Latinis in *tio*
desinentibus desumptis, (in quibus hæc consonans scribitur) nulla certè
ratione, sed communi errore ab iis qui vitiosè Latina pronuntiant, in
peregrinas quoque linguas propagato, hæc litera pronuntiatur per *c*
siue solum vt *interrogation, disposition*, & similia plurima: siue cum
*c*, vt *affection*, affectio, quasi scriptum sit *interrogacïon,
disposicion, affeccion*: præcedente tamen *s*, suum natiuum sonum
seruat, vt *combustion*. Quòd si dictionem finiat, sequente quacunque
consonante, quiescit, vt suo loco dicemus. Sed huic literæ mirum
quiddam accidit, nempe vt, vbi nusquam apparet, tamen euphoniæ
causa pronuntietur, vt si scribas *parle-il*, loquitúrne? pronuntiandum
erit interposito *t*, etiam seruato *e* foemineo, *parlet-il*. Sic in
tertiis personis singularibus futuri indicatiui *ira-il, parlera-il*, &
præsentis etiam indicandi in quibusdam verbis, vt *va-il*, scribitur

quidem, sed pronuntiatur *irat-il, parlerat-il*, quam pronuntiationem
recentiores quidam ad normam scripturæ exigunt: sed hoc certè facere
saltem non possunt in tertia persona singulari præsentis temporis
indicatiui primæ coniugationis vt *aime il*? Veteres autem maiores
nostros tertias personas singulares desinentes in a, vt *va* vadit, &
tertias singulares tum præteritorum perfectorum, vt *aima* amauit, tum
futurorum vt *aimera*, scripsisse & pronuntiasse addito, *t* quod
scribi paulatim desierit, indicat Burgundorum dialectus, qui adhuc
hodie scribunt & pronuntiant, *Ié va, tu vas, il vat*, & *i'aima, tu aimas,
il aimat*, & *ié parlera, tu parleras, il parlerat*.
*X x*.
Hæc litera in peregrinis dictionibus, necessitate quadam Francicæ
linguæ suauitati veluti vim afferente, pronuntiatur pro duplici *cc* vt
*xerxes, Artaxerxes*, sic tamen vt in posteriore istorum nominum
syllaba audiatur alterum *c* duntaxat, quasi scribatur *xerces
Artaxerces*. Sic etiam syllabam finiens effertur, vt *exercer, exemplé,
executer*, etiam vbi *c* redundat, vt *exces, excessif*. In extremis
verò dictionibus idem sonat prorsus atque s, & partim vsu potius quàm
firma ratione vsurpatur, vt in dictionibus *noix*, nux: *paix*, pax:
*poix*, pix: & in nominibus numeralibus *six*, sex, & *dix*, decem,
& eorum deriuatis, vt *sixiesme, dixiesme*: partim etiam ratione.
Quum enim in litera quotidiana & verè Francica quam manu scriptam
cursiuam vocant, vix ac ne vix quidem discerni possent *n* & *u*,
(quæ causa etiamnum hodie cogit Germanos literam *u* ab *n*
imposito quodam apice distinguere) vsurpari cæpit x pro s præcedente
diphthongo *au* vel *eu*, ne in pronuntiatione hallucinaretur, vt *ceux,
dieux, lieux, mieux*, ne quis si s adhibitum esset, legeret *cens, diens,
liens, miens*. Itidémque vsus obtinuit vt scriberetur *cheuaux, maux*,
& similia, ne quis legeret *cheuans et mans*.
De *y* quod u Græcum falsò vocant.
Quum hanc literam viderem non modò promiscuè & nulla prorsus
ratione inscribenda Francica lingua vsurpari, sed etiam falsò *i*
Græcum vocari, quum /u/ Græcorum non sit *i*, sed *u* illud exile
crassæ diphthongo *ou* oppositum, videor mihi tandem comperisse

quod res est: nunquam videlicet maiores illos nostros de isto *i* Græco
cogitasse, sed duplex /i/ vocale scripsisse, vt nunc quoque Germani
scribunt, hac nimirum forma *ij*: quæ facilè postea in *y* degenerarit,
& *u* Græcum vocari coepit, quod eius formam, Latinis descriptoribus
familiarem, imitaretur. Sic etiam corrupta iampridem Græca
pronuntiatione factum vt /u/ cum iota confundatur. Vsus autem istius
duplicis *ij* fuit duntaxat post *ai* & *oi* diphthongos occurentibus
diphthongis aliis ab *i* incipientibus, puta *ia*, vel *ie*, aut
triphtongis *iau* vel *ieu*, vt *plaije*: *aije*: *loijal: roijal: loijauté:
ioije: ioijeux: loijaux*: in cuiusmodi dictionibus vitio scripturæ
tripliciter