De francicae linguae recta pronuntiatione | Page 5

actiua tum præterita tum participia ab infinitis quæ in *cer* desinunt, vt
à *commençer*, fit *commençant* & *commençons, commença*: & si
qua sunt eiusmodi *s* Latino pronuntianda: quarum dictionum nonnulli
quasdam inserta *e* vocali quiescente scribunt, vt *commençea
commençeons*, alij verò, quos omnino sequendos arbitror, litera *s*
tanquam cauda quadam literæ *e* subiecta notant, & hanc literam *c*
caudatum, Hispanorum more vocant, vt *ça deça, façon, façonner*:
*maçon maçonner*: *poinçon poinçonner*: *commençay commença*:
*commençons commençent*.

Quoties autem huic literæ adhæret sequens aspiratio, quæcunque
vocalis sequatur, tum solet crasso quodam & pingui sono proferri,
cuiusmodi est apud Hebræos literæ Schin in dextro latere signatæ, non
vt Græcorum chi, quod sonant Germani in verbo *machen*, sed vt
*ch* pronuntiant in voce *chelme*. Sic igitur Francicè sonant *chat*,
catus: *chair*, caro: *chaud*, calidus: *chez*, apud: *cheut*, lapsus:
*riche*, diues: *chose*, res: *chou*, brassica. At contrà Picardi
pleraque à cæteris Francis per *ch* pingue prolata, per *c* siccum
efferunt, vt *cat, cauld, cose, rigue*, & plurima è contrario per *ch*,
proferunt, quæ per *s* Latinum cæteri pronuntiant, vt *chechi, chela*,
tanta est dialectorum non modò varietas, sed etiam repugnantia.
*D d d d*.
Hæc consonans pronuntiata nullam syllabam claudit in Francica lingua
præter vltimam in quibusdam dictionibus, in quibus perinde
pronuntiatur vt *t*, sed ita vt siccitas eius aliquatenus liquefiat. Quod si
quis roget, cur non igitur *t* potius quàm *d* scribatur, respondeo id
fieri propter deriuatorum analogiam. Itaque scribimus *gaillard*,
hilaris: *paillard*, scortator: *lard*, lardum propter deriuata,
*gaillardise, paillarder, larder*, quum alioqui haud secus illa propriè
efferamus, quàm si per *t* scriberentur. Sic quamuis tertiæ personæ
singulares præsentis indicandi modi verborum actiuorum *t* literam
regulariter requirant in secunda & tertia coniugationibus, scribimus
tamen *entend*, intelligit: *fend, defend, fond, respond*, propter
infinita, *entendre, fendre, defendré, fondré, respondre*, quibus etiam
nonnulli addunt *pleind, peind, craind, feind, estraind, ioind, poind*,
sed immeritò. Nec enim in eorum infinitis modis, *plaindre, pendre,
craindré, feindre, estraindre, ioindre, poindre*, litera *d* inuenitur vt in
illis ex analogia, sed euphoniæ causa inseritur, vt in Græca dictione
/andros/ pro /anros/, & in Francica *tendre*, pro *tenre*, à Latina voce
tener. Sed nullam excusationem admittit eorum error qui inter *quand*
pro quando & *quant* pro quantum nullum discrimen in scriptura
statuunt. Et hîc admonendi sunt Germani ne *t* pro *d* pronuntient, vt
suum *das* & *dag*, efferre solent *tas* & *tag*, & Latinè pro
Doctore Toctorem aut etiam Tocthorem proferre.

*F f*.
Hanc literam initio fuisse Æolici digammatis, siue *u* consonantis
notam, ipsa figura à Latinis vsurpata, demonstrat, ex vno gammate
alteri imposito constructa vt ex Ciceronis etiam quodam loco in
oratione pro Flacco manifestè liquet. Postea verò pro /ph/ Græcorum, id
est pro ph vsurpari coepit, vt & à Francis hodie pronuntiatur. Sicut
autem dixi de *u* consonante, magnoperè cauendum esse Germanis ne
illam cum *f* confundant, ita vicissim summoperè studeant oportet ne
*f* pro *v* consonante vsurpent: quanuis hæc litera dictionem finiens
à Francis loco digammatis scribatur, & vt *f* pronuntietur, vt *beuf,
bref, cerf, gref, naïf, nef, nerf, serf, suif, vif*, à Latinis vocibus, bouis,
breuis, ceruus, grauis, natiuus, nauis, neruus, seruus, seuum, viuus:
restituto in illorum deriuatis digammate, vt *bovine, breveré, cerve,
grever, navire, nerveux, servitude, vivacit[e], naiveté*.
*G g g*.
Hæc consonans ante *a, o*, & *u*, verum suum sonum seruat
proximum Cliteræ, vt *gale*, scabies: *gaule*, Gallia: *gosier*, guttur:
*goutte*, gutta: *aigu*, acutus. At ante *e* & *i*, errore à Latina
vitiosa pronuntiatione propagato, idem prorsus plerunque sonat atque
*i* consonans in Latinis vocibus, vt à plerisque etiamnum enuntiatur
Regere & Regis, vt *gager, regir*, ac si scriptum *gaier et rejir*. Sed
neque illud neque istud exceptione caret. Nam & ante *a* & ante *o*
interdum vt *j* consonans, & contrà ante *e* & ante *i* natiuo suo
sono profertur, quæ tamen varietas facilè discernitur. Quoties enim ante
*a* & *o* pro *j* consonante vsurpatur, illi subiici solet *[e]*, non vt
proferatur, sed vt silens ostendat *g* in iis dictionibus non aliter
efferendum quàm ante *[e]* consueuit, id est pro *j* consonante, vt
*mangeons* comedimus, item *ié mangeay, tu mangeas, il mangea,
nous mangeasmes, vous mangeastes, ils mangearent*, comedi, disti, dit,
dimus, distis, derunt, perinde ac si scriberetur *manions, manjay,
manias*, &c. Sic Germani nonnulli pro Ego perperam pronuntiant Eio,
& pro Gallus Iallus. Vnde Bituricenses *Iau* pro Gallo & *Aiacé* pro
*Agacé*, id est pica. Sic etiam ante *o* vt *flageol*, fistula pastoritia.
At quoties ante *e* vel *i* natiuum suum sonum retinet, solet illi adiici

*u* itidem quiescens, & hoc vnum ostendens, quanuis sequatur *e* vel
*i*, tamen natiuo suo sono hanc literam esse proferendum vt *langue*
& *languir*, in quibus nusquam auditur *u*, sed indicat non esse
proferendas istas voces vt si scriberetur *lanje* & *lanjir*. Itali verò
nescio qua ratione hunc sonum per *gh* scribunt, vt *stringhié,
ghiotto*, & similia.
*H h h*.
Aspirationem Franci quantum