Commentarii de Bello Gallico | Page 2

cum ipse abesset, motum Galliae verebatur.
6
Erat una cum ceteris Dumnorix Aeduus, de quo ante ab nobis dictum
est. Hunc secum habere in primis constituerat, quod eum cupidum
rerum novarum, cupidum imperi, magru animi, magnae inter Gallos
auctoritatis cognoverat. Accedebat huc quod in concilio Aeduorum
Dumnorix dixerat sibi a Caesare regnum civitatis deferri; quod dictum
Aedui graviter ferebant, neque recusandi aut deprecandi causa legatos
ad Caesarem mittere audebant. Id factum es suis hospitibus Caesar
cognoverat. Ille omnibus primo precibus petere contendit ut in Gallia
relinqueretur, partim quod insuetus navigandi mare timeret, partim
quod religionibus impediri sese diceret. Posteaquam id obstinate sibi
negari vidit, omni spe impetrandi adempta principes Galliae sollicitare,
sevocare singulos hortarique coepit uti in continenti remanerent metu
territare: non sine causa fieri, ut Gallia omni nobilitate spoliaretur; id

esse consilium Caesaris, ut quos in conspectu Galliae interficere
vereretur, hos omnes in Britanniam traductos necaret; fidem reliquis
interponere, iusiurandum poscere, ut quod esse ex usu Galliae
intellexissent communi consilio administrarent. Haec a compluribus ad
Caesarem deferebantur.
7
Qua re cognita Caesar, quod tantum civitati Aeduae dignitatis tribuebat,
coercendum atque deten endum quibuscumque rebus posset
Dumnorigem statuebat; quod longius eius amentiam progredi videbat,
prospiciendum, ne quid sibi ac rei publicae nocere posset. Itaque dies
circiter XXV in eo loco commoratus, quod Carus ventus navigationem
impediebat, qui magnam partem omnis temporis in his locis flare
consuevit, dabat operam ut in officio Dumnorigem contineret, nihilo
tamen setius omnia eius consilia cognosceret: tandem idoneam nactus
tempestatem milites equitesque conscendere in naves iubet. At omnium
impeditis animis Dumnorix cum equitibus Aeduorum a castris insciente
Caesare domum discedere coepit. Qua re nuntiata Caesar intermissa
profectione atque omnibus rebus postpositis magnam partem equitatus
ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim faciat neque
pareat, interfici iubet, nihil hunc se absente pro sano facturum arbitratus,
qui praesentis imperium neglexisset. Ille enim revocatus resistere ac se
manu defendere suorumque fidem implorare coepit, saepe clamitans
liberum se liberaeque esse civitatis. Illi, ut erat imperatum,
circumsistunt hominem atque interficiunt: at equites Aedui ad
Caesarem omnes revertuntur.
8
His rebus gestis, Labieno in continente cum tribus legionibus et
equitum milibus duobus relicto ut portus tueretur et rem frumentariam
provideret quaeque in Gallia gererentur cognosceret consiliumque pro
tempore et pro re caperet, ipse cum quinque legionibus et pari numero
equitum, quem in continenti reliquerat, ad solis occasum naves solvit et
leni Africo provectus media circiter nocte vento intermisso cursum non
tenuit, et longius delatus aestu orta luce sub sinistra Britanniam
relictam conspexit. Tum rursus aestus commutationem secutus remis

contendit ut eam partem insulae caperet, qua optimum esse egressum
superiore aestate cognoverat. Qua in re admodum fuit militum virtus
laudanda, qui vectoriis gravibusque navigiis non intermisso remigandi
labore longarum navium cursum adaequarunt. Accessum est ad
Britanniam omnibus navibus meridiano fere tempore, neque in eo loco
hostis est visus; sed, ut postea Caesar ex captivis cognovit, cum
magnae manus eo convenissent, multitudine navium perterritae, quae
cum annotinis privatisque quas sui quisque commodi fecerat amplius
octingentae uno erant visae tempore, a litore discesserant ac se in
superiora loca abdiderant.
9
Caesar exposito exercitu et loco castris idoneo capto, ubi ex captivis
cognovit quo in loco hostium copiae consedissent, cohortibus decem ad
mare relictis et equitibus trecentis, qui praesidio navibus essent, de
tertia vigilia ad hostes contendit, eo minus veritus navibus, quod in
litore molli atque aperto deligatas ad ancoram relinquebat, et praesidio
navibus Q. Atrium praefecit. Ipse noctu progressus milia passuum
circiter XII hostium copias conspicatus est. Illi equitatu atque essedis
ad flumen progressi ex loco superiore nostros prohibere et proelium
committere coeperuut. Repulsi ab equitatu se in silvas abdiderunt,
locum nacti egregie et natura et opere munitum, quem domestici belli,
ut videbantur, causa iam ante praeparaverant: nam crebris arboribus
succisis omnes introitus erant praeclusi. Ipsi ex silvis rari propugnabant
nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. At milites legionis
septimae, testudine facta et aggere ad munitiones adiecto, locum
ceperunt eosque ex silvis expulerunt paucis vulneribus acceptis. Sed
eos fugientes longius Caesar prosequi vetuit, et quod loci naturam
ignorabat, et quod magna parte diei consumpta munitioni castrorum
tempus relinqui volebat.
10
Postridie eius diei mane tripertito milites equitesque in expeditionem
misit, ut eos qui fugerant persequerentur. His aliquantum itineris
progressis, cum iam extremi essent in prospectu, equites a Quinto Atrio
ad Caesarem venerunt, qui nuntiarent superiore nocte maxima coorta

tempestate prope omnes naves adflictas atque in litore eiectas esse,
quod neque ancorae funesque subsisterent, neque nautae
gubernatoresque vim tempestatis pati possent; itaque ex eo concursu
navium magnum esse incommodum acceptum.
11
His rebus cognitis Caesar legiones equitatumque revocari atque in
itinere resistere iubet, ipse ad naves revertitur; eadem fere quae ex
nuntiis litterisque cognoverat coram perspicit, sic ut amissis circiter XL
navibus reliquae tamen refici posse magno negotio viderentur. Itaque
ex legionibus fabros deligit et ex continenti alios arcessi iubet; Labieno
scribit, ut quam plurimas posset eis legionibus, quae