Cerddir Mynydd Du | Page 4

DAVIES (_Ap Brychan_).
Hela'r Twrch Trwyth.
(Addawodd Olwen briodi Cilhwoh os'y llwyddai i ddwyn y gwellaif a'r
ellyn arian oedd yn nhalcen Twrch Trwyth iddi. Aeth Cilhwch at
Arthur i geisio cymhorth. Galwodd Arthur ei dywysogion ynghyd i'r
helfa. Llwyddwyd ar ol ymdrech galed a chyfnod hir o hela o'r
Iwerddon drwy Gymru i Cernyw i sierhau a geisiai Olwen. Ond
diangodd y Twrch a'i fywyd ganddo.--MABINOGION.)
Croesodd yr helfa y Mynydd Du, ac oddiwrth hyn y deillia yr enw
Cwmtwrch.
Udganodd yr helgorn ar fynydd a bryn,
A'i swn dros y moroedd
adseiniodd yn syn,
A chododd y gwledydd yn llwyth ar ol llwyth,

Ar alwad ein Harthur i hela'r Twrch Trwyth.
Daeth gwyr Ynys Prydain ynghyd o'r tair cainc,
A dewrion gwyr
Llydaw, a Norman a Ffrainc,
A'u helgwn a'u gwaedgwn yn naw cant
ac wyth,
Yn blysio'n angerddol am waed y Twrch Trwyth.
Marchogion a groesent y tonau yn awr
Mewn rhwysg i'r Iwerddon a'r

haf ar y llawr,
A bloeddiai'r Gwyddelod--"Daeth dydd talu'r pwyth,

Ac Arthur i'n gwared o law y Twrch Trwyth."
Yn nghraig Esgair oerfel rhoi helsain wnai'r cwn,
A'r Twrch a'i saith
berchyll a glywent y swn.
A chnoi a thraflyncu y ddaear wnai'r wyth,

A chrynodd yr Ynys dan rhoch y Twrch Trwyth.
Dechreuodd yr helfa a hela fu'n awr
O foreu hyd nos ac o'r nos hyd y
wawr.
A deuparth yr Ynys a wnaed yn ddi-ffrwyth,
Gan wenwyn
llysnafedd o enau Twrch Trwyth.
Trwy'r mor o'r Iwerddon i Gymru ar hynt
Troes Twrch ei gyfeiriad a'i
wrych yn y gwynt,
A'r helwyr yn dilvn--ni fu y fath lwyth
O wyn ar
y tonau ag ewyn Twrch Trwyth.
Yn Aberdaugleddyf pan glaniodd y baedd,
Bu dychryn drwy'r dalaeth
ac alaeth a gwaedd.
A dyn ac anifail, ac egin a ffrwyth,
Ddifrodwyd
o'r ddaear dan ddanedd Twrch Trwyth.
O Benfro i Llwchwr y brysiodd 'rol hyn,
Ac helwyr a helgwn yn
dilyn yn dyn.
Pum perchyll wrth Aman a laddwyd o'r wyth,
A
ffroeni'n ffyrnicach a wnai y Twrch Trwyth.
Medd ef wrth ei berchyll, "awn heibio Ddolgam,
Llwynmoch a
Chwmclyd a dialwn ein cam,
A thaflwn holl greigiau'r Gellie'n un
llwyth,
Yn garnedd marwolaeth ar helwyr Twrch Trwyth."
Ofnadwy fu'r ymdrech yn nghwmwd Sarnfan,
Drwy'r erchyll
ddyfnderau hyd fro Craig-y-Fran.
Dattodai y creigiau yn bwyth ar ol
pwyth
Dan wellaif mawr miniog yn nhalcen Twrch Trwyth.
[Illustration: CWMGIEDD (RHAN ISAF).]
Y bryniau ysgythrog faluriwyd i lawr,
(Mae'r cread yn deilchion fan
hono yn awr).
Marchogion a helgwn a grynent gan fwyth
Yn swn
dirgryniadau o'chneidiau Twrch Trwyth.

Yn nghraig Tyle Garw bu'r Twrch ar fin tranc,
A rhanwyd ei berchyll,
ond ef yn ei wanc
A groesodd i'r Tywi--yr olaf o'r wyth,
A'r awyr
yn wefr o hela'r Twrch Trwyth.
A misoedd a biwyddi o hela a wnaed
Yr ellyn a'r gwellaif o'i dalcen a
gaed,
Ond Arthur ddilynodd a gwaddill ei lwyth,
O'r Hafren i
Cernyw ar ol y Twrch Trwyth.
Y Twrch a ddiflanodd 'does neb wyr i ble,
Ac Arthur yn Nghernyw
mewn cwsg byth mae e'.
Ond tystio drwy'r oesoedd wna pob iaith a
llwyth
Mai helfa ddychrynllyd oedd helfa Twrch Trwyth.
G. AP LLEISION.
Afon Giedd.
Mae afon chwyrn y Giedd
Yn tarddu yn y mawn,
Daw ar ei phen i
waered
Dros greigydd enbyd iawn;
Ar gefn ei chroch raiadrau,

Ddiwrnod mawr ei lli,
Daw darn ar ddaro o'r creigiau
Yn 'sglyfaeth
gyda hi.
Hi dwmla bobls mawrion,
Dynelli o bob rhyw,
A chaiff ei
hadgyfnerthu
Gan afon rymus Cyw;
Mae'n myn'd dan wraidd y
coedydd,
A charia'r rhai'n drachefn,
A diorsedda'r pontydd,
Nes
gwneud y lle'n ddidrefn.
Un boreu yn Gorphenaf,
Mi gofiaf yn ddilai,
Pan ddaeth ei llif
dychrynllyd
I gym'ryd wyth o dai;
Y Cwm sy'n ofni'r afon
Byth
wedyn ar y gwlaw,
A'r nos ni feiddia gysgu
Rhag arswyd llif a
ddaw.
Ofnadwy ar ein clustiau
Yw swn ei chenllif hi,
A'r cerrig mawrion
fflachiant
Yn wreichion yn ei lli';
Ei tharth a gwyd i fyny
Yn
gwmwl tua'r nen,
A gwaedda yn gynddeiriog,
'Mi fynaf fod yn ben.'
Mae pawb yn cyfreithloni

Yr enw gafodd hi,
A chiaidd, ciaidd

ydyw
O fewn ein dyddiau ni;
Ond Ef sy'n dal y wyntyll,
A'r
dyfroedd yn Ei law,
Ostega ei chynddaredd
A'r gair bach hwnw,
'Taw.'
Os rhuo mae y Giedd
Am gael ei ffordd ei hun,
Da genym fod ei
Harglwydd
Yn noddfa byth i ddyn;
Mae'r plant sydd ar ei glanau

Yn anwyl ganddo Ef,
A diogel yn mhob dryccin
Yw etholedig nef.
Wrth wel'd y gwyllt lifeiriant
Yn pasio drws fy nhy,
Mae'r wers o
flaen fy llygaid,
'Mod inau fel ei lli',
Yn myn'd i'r goriwaered,
I'r
tragwyddoldeb pell;
O! Arglwydd, pan gaf orphwys,
Rho imi wlad
sydd well.
_Cwmgiedd._
HOWELL POWELL.
Ffaldau Moel Feity.
Wrth droed y Foel arddunol,
Ger murmur Tawe fwyn,
Mae'r
Ffaldau llwyd, henafol,
Rhwng meini braf a brwyn;
O'u cylch mae'r
bryniau uchel
Yn gwenu uwch eu pen,
A'r Fan yn spio arnynt

Drwy gymyl yn y nen.
Mor swynol ydyw canfod,
Ar foreu hafddydd gwyn,
Y defaid
dirifedi
Yn britho'r bryniau hyn;
Y'mysg y cerrig garw
Sy'n
gestyll rhag y gwynt,
Llochesant rhag ystormydd
Dramwyant ar eu
hynt.
Amaethwyr Crai a Llywel,
Ar ddydd 'crynhoi' y Fo'l,
A
foreugyrchant yma,
Mi welir neb yn ol;
Daw hefyd wyr
Llanddeusant
Ar eu ceffylau bach
I geisio'r defaid crwydrol,

A'u
dwyn hwy adre'n iach.
Ceir gweled gwyr Glyntawe
A'u gyroedd yma'n dod,
Ni fu y fath
brysurdeb
Mewn unrhyw fan erio'd:
Pob un