Cerddir Mynydd Du | Page 4

Trwyth.
Marchogion a groesent y tonau yn awr?Mewn rhwysg i'r Iwerddon a'r haf ar y llawr,?A bloeddiai'r Gwyddelod--"Daeth dydd talu'r pwyth,?Ac Arthur i'n gwared o law y Twrch Trwyth."
Yn nghraig Esgair oerfel rhoi helsain wnai'r cwn,?A'r Twrch a'i saith berchyll a glywent y swn.?A chnoi a thraflyncu y ddaear wnai'r wyth,?A chrynodd yr Ynys dan rhoch y Twrch Trwyth.
Dechreuodd yr helfa a hela fu'n awr?O foreu hyd nos ac o'r nos hyd y wawr.?A deuparth yr Ynys a wnaed yn ddi-ffrwyth,?Gan wenwyn llysnafedd o enau Twrch Trwyth.
Trwy'r mor o'r Iwerddon i Gymru ar hynt?Troes Twrch ei gyfeiriad a'i wrych yn y gwynt,?A'r helwyr yn dilvn--ni fu y fath lwyth?O wyn ar y tonau ag ewyn Twrch Trwyth.
Yn Aberdaugleddyf pan glaniodd y baedd,?Bu dychryn drwy'r dalaeth ac alaeth a gwaedd.?A dyn ac anifail, ac egin a ffrwyth,?Ddifrodwyd o'r ddaear dan ddanedd Twrch Trwyth.
O Benfro i Llwchwr y brysiodd 'rol hyn,?Ac helwyr a helgwn yn dilyn yn dyn.?Pum perchyll wrth Aman a laddwyd o'r wyth,?A ffroeni'n ffyrnicach a wnai y Twrch Trwyth.
Medd ef wrth ei berchyll, "awn heibio Ddolgam,?Llwynmoch a Chwmclyd a dialwn ein cam,?A thaflwn holl greigiau'r Gellie'n un llwyth,?Yn garnedd marwolaeth ar helwyr Twrch Trwyth."
Ofnadwy fu'r ymdrech yn nghwmwd Sarnfan,?Drwy'r erchyll ddyfnderau hyd fro Craig-y-Fran.?Dattodai y creigiau yn bwyth ar ol pwyth?Dan wellaif mawr miniog yn nhalcen Twrch Trwyth.
[Illustration: CWMGIEDD (RHAN ISAF).]
Y bryniau ysgythrog faluriwyd i lawr,?(Mae'r cread yn deilchion fan hono yn awr).?Marchogion a helgwn a grynent gan fwyth?Yn swn dirgryniadau o'chneidiau Twrch Trwyth.
Yn nghraig Tyle Garw bu'r Twrch ar fin tranc,?A rhanwyd ei berchyll, ond ef yn ei wanc?A groesodd i'r Tywi--yr olaf o'r wyth,?A'r awyr yn wefr o hela'r Twrch Trwyth.
A misoedd a biwyddi o hela a wnaed?Yr ellyn a'r gwellaif o'i dalcen a gaed,?Ond Arthur ddilynodd a gwaddill ei lwyth,?O'r Hafren i Cernyw ar ol y Twrch Trwyth.
Y Twrch a ddiflanodd 'does neb wyr i ble,?Ac Arthur yn Nghernyw mewn cwsg byth mae e'.?Ond tystio drwy'r oesoedd wna pob iaith a llwyth?Mai helfa ddychrynllyd oedd helfa Twrch Trwyth.
G. AP LLEISION.
Afon Giedd.
Mae afon chwyrn y Giedd?Yn tarddu yn y mawn,?Daw ar ei phen i waered?Dros greigydd enbyd iawn;?Ar gefn ei chroch raiadrau,?Ddiwrnod mawr ei lli,?Daw darn ar ddaro o'r creigiau?Yn 'sglyfaeth gyda hi.
Hi dwmla bobls mawrion,?Dynelli o bob rhyw,?A chaiff ei hadgyfnerthu?Gan afon rymus Cyw;?Mae'n myn'd dan wraidd y coedydd,?A charia'r rhai'n drachefn,?A diorsedda'r pontydd,?Nes gwneud y lle'n ddidrefn.
Un boreu yn Gorphenaf,?Mi gofiaf yn ddilai,?Pan ddaeth ei llif dychrynllyd?I gym'ryd wyth o dai;?Y Cwm sy'n ofni'r afon?Byth wedyn ar y gwlaw,?A'r nos ni feiddia gysgu?Rhag arswyd llif a ddaw.
Ofnadwy ar ein clustiau?Yw swn ei chenllif hi,?A'r cerrig mawrion fflachiant?Yn wreichion yn ei lli';?Ei tharth a gwyd i fyny?Yn gwmwl tua'r nen,?A gwaedda yn gynddeiriog,?'Mi fynaf fod yn ben.'
Mae pawb yn cyfreithloni?Yr enw gafodd hi,?A chiaidd, ciaidd ydyw?O fewn ein dyddiau ni;?Ond Ef sy'n dal y wyntyll,?A'r dyfroedd yn Ei law,?Ostega ei chynddaredd?A'r gair bach hwnw, 'Taw.'
Os rhuo mae y Giedd?Am gael ei ffordd ei hun,?Da genym fod ei Harglwydd?Yn noddfa byth i ddyn;?Mae'r plant sydd ar ei glanau?Yn anwyl ganddo Ef,?A diogel yn mhob dryccin?Yw etholedig nef.
Wrth wel'd y gwyllt lifeiriant?Yn pasio drws fy nhy,?Mae'r wers o flaen fy llygaid,?'Mod inau fel ei lli',?Yn myn'd i'r goriwaered,?I'r tragwyddoldeb pell;?O! Arglwydd, pan gaf orphwys,?Rho imi wlad sydd well.
_Cwmgiedd._
HOWELL POWELL.
Ffaldau Moel Feity.
Wrth droed y Foel arddunol,?Ger murmur Tawe fwyn,?Mae'r Ffaldau llwyd, henafol,?Rhwng meini braf a brwyn;?O'u cylch mae'r bryniau uchel?Yn gwenu uwch eu pen,?A'r Fan yn spio arnynt?Drwy gymyl yn y nen.
Mor swynol ydyw canfod,?Ar foreu hafddydd gwyn,?Y defaid dirifedi?Yn britho'r bryniau hyn;?Y'mysg y cerrig garw?Sy'n gestyll rhag y gwynt,?Llochesant rhag ystormydd?Dramwyant ar eu hynt.
Amaethwyr Crai a Llywel,?Ar ddydd 'crynhoi' y Fo'l,?A foreugyrchant yma,?Mi welir neb yn ol;?Daw hefyd wyr Llanddeusant?Ar eu ceffylau bach?I geisio'r defaid crwydrol,?A'u dwyn hwy adre'n iach.
Ceir gweled gwyr Glyntawe?A'u gyroedd yma'n dod,?Ni fu y fath brysurdeb?Mewn unrhyw fan erio'd:?Pob un a'i gi a welir?Yn casglu'r praidd o'r bron,?A'u dwyn i fewn i'r Ffaldau,?Rhwng muriau cedyrn hon.
Ar ol eu dwyn i'r Ffaldau,?Bydd pawb yn brysur iawn,?Pob un yn dal ei eiddo?I'w Ffald ei hun a gawn;?Os digwydd ambell ddafad?Estronol yma ddod,?Bydd llawer llygad arni?Yn ceisio gwneud ei 'nhod.'
Wrth droi a thrafod llawer?Fe welir ambell un?O'r defaid, dros y muriau,?Yn cym'ryd ffordd ei hun;?Ac ar eu hol yn sydyn?Bydd tyrfa fawr o gwn,?A'r lle yn haleliwia?Byddarol gan y swn.
Doethineb cenedlaethau?O ffermwyr yma fu,?Yn traethu am hanesion?Helyntion Mynydd Du;?Adroddent am wrhydri?Yr hen fugeiliaid gynt,?Ac enwau'r cwn a glywir?O hyd yn myn'd drwy'r gwynt.
Mor ddedwydd ydyw bywyd?Cyffredin gwyr y wlad,?Yn heddwch y mynyddoedd?Mae iddynt wir fwynhad;?Fe gollir y bugeiliaid,?Rhai newydd ddaw o hyd,?Ond erys y mynyddoedd?Heb newid oesau'r byd.
_Ystradgynlais._
LLEWELYN JONES.
Y Llynfell.
Afonig a dardd yn ffrwd gref o'r ogof gerllaw?Castell Craig-y-nos.
Fuoch chwi wrth Danyrogof??Welsoch chwi y temlau cain??Glywsoch chwi gynghanedd Llynfell?Fel organ gref yn llanw rhain?
Welsoch chwi wrth droed y clogwyn?Fel y rhuthra ffrwd mor falch?I oleuni o dywyllwch?Llwybrau cudd