Ceiriog | Page 7

wado fro ei fam.
Aed un i'r gad a'r llall i'r mor,
A'r llall i dorri mawn;
A chario Cymru ar ei gefn
A wnaiff y Cymro iawn.

Cydgan: Does neb yn caru Cymru 'n llai,
Er iddo grwydro 'n ffol;
Mae calon Cymro fel y trai
Yn siwr o ddod yn ol.
Er mynd ymhell o Walia Wen,
A byw o honi 'n hir,
Ac er i'r gwallt claerdduaf droi
Yn wyn mewn estron dir,
Mae 'r cof am dad a mam yn mynd
I'r bwthyn yn y ddol,
A chlychau mebyd yn y glust
Yn galw galw 'n ol.
Enilled aur ac uchel glod,
Mewn gwlad o win a mel;
Aed yn ei longau ar y mor,
Er maint o'r byd a wel;
Wrth edrych ar fachludiad haul
A gwylio ser y nos,
Bydd clychau arian yn y gwynt
Yn son am Gymru dlos.
MI WELAF MEWN ADGOF.
ALAW,--Difyrrwch Arglwyddes
Owen.
Mi welaf mewn adgof hen ysgol y Llan,
A'r afon dryloew yn ymyl y
fan:
O'm blaen mae pob carreg yn rhedeg yn rhes,
A'r coedydd
gysgodent fy mhen rhag y gwres.
Yng nghanol eu cangau mae telyn y
gwynt,
Yn eilio 'r hen alaw a ganwn i gynt;
Rwy 'n teimlo fy
nhalcen dan heulwen yr haf,
A 'nghalon yng Ngwalia ple bynnag yr
af.
Rwy'n gweled y defaid a'r wyn ar y bryn,
Rwy 'n gweled gwynebau

sy 'ngwaelod y glyn;
Rwy'n clywed rhaiadrau yn adsain o draw,
Ar
mawrwynt yn erlid y cenllysg ar gwlaw.
O sued yr awel, a rhued y
don,
Beroriaeth adgofion yn lleddf ac yn llon,
Boed cwpan
dedwyddyd yn wag neu yn llawn,
Yng Ngwalia mae 'r galon ple
bynnag yr awn.
DIM OND UNWAITH YN Y FLWYDDYN.
Dim ond unwaith yn y flwyddyn,
Awn i fyny 'r cymoedd cain;
Awn i ogli 'r peraidd borwellt
Llysiau 'r mel a blodau 'r drain.
Dim ond unwaith yn y flwyddyn
Gwena 'r ddaear oll fel gardd;
Awn aan dro, tua bryniau 'n bro
Dim ond unwaith yn y flwyddyn,
Pwy na chwery, pwy na chwardd?
Y MARCH A'R GWDDW BRITH.
ALAW,--Y Gadlys.
Caradog eilw 'i ddeiliaid,
Ag udgorn ar ei fant;
Fe ruthrodd y Siluriaid,
Cwympasant yn y pant.
Enciliodd arwyr enwog,
Ond ar y march a'r gwddw brith
Fe ddaw 'r frenhines deg i'w plith
I
edrych am Garadog.
Mae cynnwrf yn y ceunant,
Ar derfyn dydd y gad;
A dynion dewr orweddant,
I farw tros eu gwlad.
Yr afon foddodd fyddin,

Ond ar y march a'r gwddw brith,
Fe ddaw 'r frenhines deg i'w plith,

I edrych am y brenin.
Fe welodd y Rhufeiniaid
Y march a'r gwddw brith;
Ond gwelodd y Brythoniaid
Frenhines yn eu plith.
Mae 'r corn yn ail-udganu,
Brythoniaid yn eu holau dront,
Rhufeiniaid yn eu holau ffont,
O
flaen cleddyfau Cymru.
Y FERCH O'R SCER.
ALAW,--Y Ferch o'r Scer.
Dywedir fod Merch y Scer yn ddarpar gwraig i'r telynor am rai
blynyddau, ond gan iddo trwy ryw ddamwain golli ei olwg, fe
berswadiwyd y llances gan ei pherthynasau a chan ei theimladau ei hun
i roi pen ar y garwriaeth. Gwnaed y don gwynfanus a phrydferth hon
gan y telynor i arllwys allan ei siomedigaeth a'i ofid.
'R wyf yn cysgu mewn dallineb
Ganol dydd a chanol nos;
Gan freuddwydio gweled gwyneb
Lleuad wen a seren dlos.
Tybio gweld fy mam fy hunan -
Gweld yr haul yn danbaid der;
Gweld fy hun yn rhoddi cusan
I fy chwaer a Merch y Scer.
Gwresog ydyw'r haul gwyneblon,
Oer, ond anwyl, ydyw 'r ser;
Gwres oer felly yn fy nghalon
Bar adgofion Merch y Scer.
Mae fy mam a'm chwaer yn dirion,
Yn rhoi popeth yn fy llaw;
Merch y Scer sy 'n torri 'm calon,

Merch y Scer sy 'n cadw draw.
Cariad sydd fel pren canghennog,
Pwy na chara Dduw a dyn?
Cangen fechan orflodeuog
Ydyw cariad mab a mun.
O! 'r wy'n diolch ar fy ngliniau,
Am y cariad pur di-ball;
Cariad chwaer sy 'n cuddio beiau -
Cariad mam sy'n caru 'r dall.
PA LE MAE 'R HEN GYMRY?
ALAW,--Llwyn Onn.
Bernid unwaith, nid yn unig gan Gymru hygoel, ond gan yr holl
deyrnas, fod llwyth o Indiaid Cymreig yn preswylio parth o'r America
ar gyffiniau yr afon Missouri, ac mai y Padoucas neu y Mandanas
oeddynt. Y mae yr hanes am JOHN EVANS o'r Waunfawr, yn Arfon,
yn hynod effeithiol. Cenhadwr ieuanc, llawn o ysbryd gwladgarol ac o
sel grefyddol ydoedd ef. Ymgymerodd a'r gorchwyl mawr o fyned i
eithafoedd America, i chwilio am ddisgynyddion Madog, ac i bregethu
yr efengyl iddynt. Dilynodd John Evans yr afon Missouri am 1,600 o
filldiroedd, ond tarawyd ef a'r dwymyn, a bu farw, ymhell o'i fro
enedigol, ac mor bell ag erioed oddiwrth yr Indiaid Cymreig. Y mae
pedwar ugain mlynedd er hynny, ac y mae ein barn, gan mwyaf, wedi
cyfnewid o barth i fodolaeth bresennol disgynyddion Madog ap Owen
Gwynedd. Gweler draethawd Thomas Stephens, Ysw., Merthyr Tydfil,
ar y mater. Y mae amcan mawreddus, ynni anturiaethus, taith

aflwyddiannus, a diwedd torcalonnus y Cymro ieuanc hwn yn hynod
darawiadol.
Mae 'r haul wedi machlud, a'r lleuad yn