Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal | Page 4

sa palacio ng Malacanyang, at talagang magsasacdal sana cay Primo de Rivera, Gobernador at Capit��n General nitong Filipinas, dahil sa ng isang gabing n~gitngit ng dil��m ay siya'y tinampalasan at sinugatan ng Guardia Civil, sapagca't nagdaan siy�� sa tab�� ng is��ng bulto_ ay hind? siy�� nacapagpugay, at ang bulto pal��ng iy��n, na hindi niya nakilala, dahil sa cadilim��n n~g gab��, ay ang tenienteng namimin��n�� sa isang destacamento; sinugatan siya n~g wal��ng an��-an��, na d? man lamang siy��, pinagsabihan n~g an�� man. Hind? niy�� n��causap ang Capit��n general at hind? siy�� nagtam�� ng min��mithing pagwawagu�� ng catowiran.
Nang ica 6 ng hapon, icawal�� n~g Diciembre ng ta��ng 1880, ay pinalab��s sa Ateneo Municipal n~g Maynila ang isang melodramang w��cang cast��l��, na ang pamag��t ay Junto al Pasig[11], catha ni Rizal, na presidente ng Academia de la Literatura Castellana sa Mayn��l�� ng panah��ng iy��n, at m��sica ni Don Bl��s Echegoyen.
Ang mga nagsilab��s sa melodramang iy��n ay ang mga sumusunod:
Le��nido........Isidro Perez. C��ndido........Antonio Fuentes. Pascual........Aquiles R. de Luzuriaga. Sat��n..........Julio Llorente. Angel..........Pedro Carranceja. Coro n~g m~ga diablo Caramihang estudiante at ang isa sa canila'y si Vicente Elio.
Di maulatang mga pagpupuri ang inihandog cay Rizal ng lubh��ng maraming guinoong nanood n~g melodramang iy��n.
Sapagca't sa araw-araw ay nil��libac at nilalait n~g isang fraileng profesor sa Universidad ang m~ga estudiante, hind? nacati��s si Rizal, ipinagsangal��ng niy�� ang cany��ng m~ga casamah��n sa is��ng mahigp��t nguni't mapitagang pan~gangatwiran, at ang naguing casaguta'y ang panunumpa n~g cany��ng catedr��tico, na cail��n ma'y hindi niya pal��labasin si Rizal sa al��n mang ex��men.
Dahil sa nangyaring iyo'y minagal��ng ni Rizal ang pas�� Espa?a at do��n magpatuloy n~g pag-aaral, at sapagca't sumang-ayon ang cany��ng ama't in��, siya'y lumulan sa vapor na ang tungo'y sa Barcelona, ng ica 3 ng Mayo n~g 1882, na pusp��s ng pighat? ang c��lolwa. ?Sa Calamba [Laguna] ay nilisan niya ang canyang m~ga pinacamumutyang am��, in�� at m~ga capat��d; sa Camil��ng ay ang maalab na sinisintang si Leonor Rivera, magandang dalagang ang larawa'y h��wig na h��wig sa matimy��s na si Maria Clara sa Noli me Tangere, at saca napalay? siy�� sa pinacaiibig na Bayang Filipinas!
* * * * *
Dumat��ng si Rizal sa Barcelona, (Espa?a) ng m~ga unang araw ng Junio ng 1882, at hind? pa halos nacapagpapahing�� sa gay��ng matag��l na pagdaragat, sinulat na niy�� ang unang art��culo[12], na pinaglagdaan niya ng cany��ng m~ga damdamin. Pinan~galanan niya ang art��culong_ ya��n ng El Amor Patrio[13], may taglay na fechang Junio ng 1882, at finirmah��n niy�� n~g pamag��t na Laong-Laan, saca ipinadal�� niy�� sa Diariong Tagalog[14], at inilath��l�� sa p��mahayagang it�� ng ic�� 20 ng Agosto n~g 1882.
Pakinggan natin cung an�� ang pasiy�� n~g is��ng cast��l��, ni D. Wenceslao E. Retana, na nagpamag��t si cany��ng mga ilinalath��l�� sa mga p��mahayagan, ng Desenga?os_, tungc��l sa kasulatang sinasabi co:
"Marahil ay nacain��s ca cany�� (cay Rizal) ang Barcelona; marahil ay nacapamanglaw at nakap��gpalungcot sa cany�� ang malak��ng pan~gulong bayan ng Catalu?a, ng cany��ng m��masid na doo'y may lub��s na calayaan ang c��lahatlah��tang mga mith?, sa pagdidilidiling doo'y wal��ng mga inquisidor[15] ang ��sip; datapwa't sa Maynila'y mayroon. Bag�� man talast��s niy��ng totoong caraniwang gamit na, gay��n ma'y guinawa rin ni Rizal sa is��ng pananalit��ng malungc��t, at may hawig na isip��n, nguni't halos laguing mabanayad, palibhasa'y mithi ang macatulong ng cahi't dukha n~guni't maalab na pag-anib. "Tulad sa m~ga hebreo ng una ani Rizal--na inihahandog sa templo ang m~ga unang bun~ga ng canil��ng pag-ibig, cam��, dito sa lupa ng iba, ia��lay namin ang m~ga unang pananalita sa ��ming b��yang nababalot ng mga alap��ap at ng mga ulap n~g umaga, na hind? nagmamaliw ang cagandaha't hiwagang any? at kaligaligaya; nguni't l��l�� ng pinacas��sinta, samantalang sa canya'y pumapanaw at lum��lay?," Sa gan��ng cay RizaL--ani Retana--ang Espa?a'y lupa ng iba; sa gan��ng kany��'y wala ng bayang sarili_ (p��tria) cung d�� ang Filipinas. Hind? sumasa��sip niy�� ang _maliit na bayang sarili ("p��tria chica") at ang malaking b��yang sarili_ ("p��tria grande") na totoong caraniwan na nitong m~ga hul��ng nagdaang ta��n; ang maliit ay ang b��yan, ang lalawigan �� cung dil? cay��'y ang is��ng panig: at ang malaki ay ang boong naci��n, samp? ng mga ib��ng lupa��ng nas��sacop, cahi't an��ng pagcalay?-l��y�� ang kin��lalagyan. Ang malak��ng bayang sarili, kung sa is��ng filipinong tunay na nakikianib sa Espa?a ay wala n~g iba kung d? ang lupa��ng Espa?a, na calak��p ang cany��ng mga nasasacop sa cabilang ibayo n~g dagat, at ang maliit_ ay ang panig. Nguni't cay Rizal ay wal��ng maliit �� malaking bayang sarili_, cung d? Bayang sarili; na sa gan��ng cany��'y hind? ang Calamba, hind? ang m~ga bayang ang salita'y wikang tagalog, hind? man lamang ang pul? ng Lus��ng, cung d? ang capisanan n~g mga pul��ng n��tuclasan ni Magallanes. Hind? lamang ito: sa gan��ng cay Rizal, ang Espa?a'y hind? inang bayan; ito'y marahil ay sa mestizong cast��l��, sa m~ga may dug��ng cast��l��; datapwa't hind? sa t��ong may dug��ng dalisay ng tag�� casilanganan ...
"Hind? malimutan niy��, ang sariling