Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal | Page 3

sa pagca't sa tik��s na pagam��s na sa canila'y guin��gawa, ipinal��lagay nilang ang mga mapuput? ay panginoon nil�� at siy��ng sa canila'y nagmamay-��ri; at ang malabis na sa canilang sarili'y pag-ibig, palibhasa'y canil��ng napagkilala ang caugalian ng mga europeo at napag-unawang dahil sa capalaluang taglay ng mga ito, ay makikinabang sila cung sila'y magpakita n~g paimbab��w na pagpapacumbaba, at gayon nga ang canilang guin��gawa. Caya nga't hindi kinalulugdan cahi't camunti man ng m~ga indio ang mga europeo: nangagpapacumbaba cung nah��harap sa canila, nguni't pinagtatawan��n sil�� cung nang��tatalicod, lin��libac ang canil��ng pan~gungusap, at hindi nagpapakita ng cahit munting tanda ng paimbab��w na sa canila'y pagg��lang. Dahil sa hindi natar��c ng mga castila ang t��nay na caisip��n ng m~ga indio, samantalang napagtantong lub��s n~g mga indio ang tunay na caisipan ng mga castila, ipinal��lagay ni Rizal na mahina ang pag-i��sip ng m~ga mapuputi cay sa canyang mga cababayan..... Nang siya'y panahong bata pa, cailan mang mar��rinig �� mababasa niya ang pagpapalagay ng mga mapuputi sa cany��ng l��hi ay napopoot, nap��pun? ang canyang p��so ng g��lit; ngayo'y hindi na nangyayari sa canya it��; sa pagca't cung n��rir��n~gig niy�� ang gay��n ding mga pagpapalag��y, nagcacasiy�� na l��mang siy�� sa pagngiti at isinasaalaala niya ang casabih��ng franc��s: "_tout comprendre, c'est tout pardonner._[5]"
Ang ma��lab na mith? ni Rizal na mapaunlac��n ang cany��ng l��h? ang siy��ng totoong nacapag-udy��c sa cany�� sa pagsusumakit sa pag-aaral hang��ng sa cany��ng tamuh��n ang lubh��ng maningn��ng at maraming m~ga pangulong ganting p��l�� n~g colegio, na sino ma'y wal��ng nacahigu��t.
Dinal�� si Rizal n~g cany��ng casipagan hang��ng sa magsanay sa escultura[6] n~g wal��ng nagtut��r��.
Ng panah��ng iy��'y gumawa siy�� n~g is��ng magand��ng larawan ng Virgeng Mar��a, na ang guinamit niy��'y ang matig��s na cahoy na baticul��ng at ang ipinag-ukit niya'y isang caraniwang cortaplumas l��mang. Nang makita ng cany��ng m~ga maestrong p��r�� ang cahan~gahangang larawang iy��n ay tinan��ng nil�� siy�� cung macagagawa nam��n ng is��ng larawan ng mah��l na p��s�� ni Jes��s; napaoo siy��, at hind? nalaon at canyang niy��r�� at ibinig��y sa nagpagawa sa cany��, na totoong kinalugdan ding gaya n~g una.
Nang ica 5 ng Diciembre ng ta��ng 1875 ay kinath�� niya at binasa sa is��ng malak��ng cafiestahan sa Ateneo ang isang tula, na pinuri n~g lah��t, na ang pamagat ay El Embarque (_Himno �� la flota de Magallanes_.)[7]
Nag-aaral siy�� ng icalim��ng ta��n ng bachillerato sa Ateneo Municipal ng cathain niy�� ang isang tula na cany��ng pinamagat��ng: Por la educaci��n recibe lustre la P��tria_.[8]
N~g bahagy�� pa lamang tumutuntong siya sa icalab��ng anim na ta��ng gulang ay nagtam�� siy�� ng t��tulong Bachiller en Artes_.
N��rito ang talaan ng cany��ng m~ga pinag-aralan mula ng ta��ng 1877, at ang mga tinam�� niyang calificaci��n_:
1871-1872. Aritm��tica................ Sobresaliente 1872-1873. Lat��n unang ta��n.......... Sobresaliente 1872-1873. Castellano................ Sobresaliente 1872-1873. Griego.................... Sobresaliente 1873-1874. Lat��n, unang ta��n......... Sobresaliente 1873-1874. Castellano................ Sobresaliente 1873-1874. Griego.................... Sobresaliente 1873-1874. Geograf��a Universal....... Sobresaliente 1874-1875. Lat��n, tercer curso....... Sobresaliente 1874-1875. Castellano................ Sobresaliente 1874-1875. Griego.................... Sobresaliente 1874-1875. Historia Universal........ Sobresaliente 1874-1875. Historia n~g Espa?a at Filipinas............................ Sobresaliente 1874-1875. Aritm��tica at Algebra..... Sobresaliente 1875-1876. Ret��rica at Po��tica....... Sobresaliente 1875-1876. Franc��s................... Sobresaliente 1875-1876. Geometr��a at Trigonometr��a........................ Sobresaliente 1875-1876. Filosof��a, unang ta��n..... Sobresaliente 1876-1877. Filosof��a, icalawang ta��n................................. Sobresaliente 1876-1877. Mineralog��a at Qu��mica.............................. Sobresaliente 1876-1877. F��sica.................... Sobresaliente 1876-1877. Bot��nica at Zoolog��a...... Sobresaliente Bachiller en Artes ng 14 ng Marzo n~g 1877....................... Sobresaliente
* * * * *
Lumipat si Rizal sa Universidad ng Santo Tom��s n~g Junio ng 1877, at doo'y pinag-aralan ang Cosmolog��a metaf��sica, Teodicea at Historia n~g Filosof��a. Pinasimulan ang pag-aaral ng Medicina (pangagam��t) ng ta��ng 1878. Cany��ng pinag-aralan sa Universidad ang F��sica, Qu��mica, Historia Natural, Anatom��a, Disecci��n, Fisiolog��a, Higiene privada, Higiene p��blica, Patolog��a general terape��tica, Operaciones, Patolog��a m��dica, Patolog��a quir��rgica, Obstetricia.
Ng ta��ng 1879 ay nagtatag ang Liceo Art��stico-Literario_ sa Maynila ng is��ng certamen upang bigy��ng unl��c ang sino mang macapaghar��p ng lalong magand��ng cath��ng prosa �� tula. Ang bumubo�� n~g Jurado[9] ay pawang mga cast��l��. Naghar��p si Rizal n~g is��ng tul��ng Oda_, na ang pamag��t ay A la Juventud Filipina, at bag�� man maraming m~ga cast��l�� at tagalog ang nangagsipaghar��p ng canicanilang gawa, si Rizal ang nagcam��t ng pangulong ganting-p��l��.
Nang ta��ng sumunod, 1880, nagtatag na mul? ang _Liceo Art��stico-Literario ring ya��n n~g isa pang certamen_, bilang alaala sa caaraw��n ng pagcamat��y ni Cervantes. Pawang mga cast��l�� ang bumub���� ng Jurado. Si Rizal ang nagtam�� n~g pangulong gant��ng-p��l��, sapagca't ang catha niya'y siyang lalong magand�� at mainam sa lahat ng m~ga cath��ng inihar��p sa certameng iy��n n~g maraming mga periodistang cast��l�� at mga bant��g na fraile sa carunungang pawang m~ga castila rin. El Consejo de los Dioses[10] ang cathang inihar��p ni Rizal, at ang tinang��p niyang pan~gulong ganting-p��l��'y isang sins��ng na guint?, na larawan ni Cervantes ang tamp��c. Ang castilang si Don N. del Puzo, pant��s na cat��long ng m~ga m��nunulat sa Diario de Manila_, ang nacacuha ng pangalawang ganting-p��l��.
Ng ta��n ding iy��ng 1880, bago pa lamang catatangap ni Rizal ng sinabi ng ganting-p��l�� ay n��paroon siya