Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal | Page 2

ipinamamanglaw n~g batang si Jose Rizal ang nakita niy��ng pag-amis sa catwiran ng canyang m~ga cal��h�� ay lalo ng dinaramdam niy��, ang mga sabihanan n~g mga fraileng madal��s niyang marinig sa Ateneo Municipal na di umano'y mataas ang caisipan n~g t��ong culay maputi cay sa t��ong culay caymangu��, madil��w, ab��ab�� �� mait��m, bagay na pinagpilitan niy��ng siyasatin mula noon, cung totoo n~ga, sapagca't inaac��la niy��ng lih��s sa catowiran ang gay��ng pagpapalag��y. Napagtalastas n~g madla ang ganit��ng paghahacah��c�� ni Jose Rizal, dahil sa is��ng casulatang inilathal�� n~g pant��s na si Herr Ferdinand Blumentritt sa icasampung tomo ng Internationales Archiv fiur Ethnographie, ng 1897, na ganit�� ang saysay:
"Sinabi ni Rizal, na maliit pa siya'y malaki n~g totoo ang canyang pagdaramdam, dahil sa nakikita niyang sa canya'y pagpapawalang halag�� ng m~ga castil��, d��hil l��mang sa siya'y indio_[2] Magbuhat niyao'y pinagsicapan niyang pacasiyasatin cung al��n ang catw��ran �� cadahilanang pinagsasandigan ng m~ga castila at n~g lahat n~g mga t��ong may mapuputing bal��t upang ipalag��y nilang sila'y matat��as ang ��sip cay sa mga t��ong cawangis din nila ang any?, at taglay ang c��ya upang dum��nong at magtam�� n~g capangyarihang gaya rin nil��.
"Ipinal��lagay ng m~ga tag�� Europang sil�� ang pan~ginoon ng b��ong daigdig: sa acal�� nila'y sil�� ang tanging nagtataglay ng pags��long sa d��nong at sa mga magagandang caugalian, at sil�� lamang ang t��ng�� at dalisay na liping homo sapiens,[3] samantalang ipinal��lagay nilang ang m~ga ibang lahi ay mababa ang pagi��sip, ang guinagamit na wica'y dukha at walang caya upang macuha ang dunong ng mga taga Europa, ano pa't ang m~ga lahing may culay caymangui, it��m, dil��w �� abo-ab�� ay is�� sa pascacaiba't ibang any? ng homo brutus._[4]
"Nang magc��gayo'y itin��tanong ni Rizal sa sarili; ?totoo n~ga caya ang m~ga pinatitibayan nilang ito? Ang tan��ng na ito ang totoong laguing sumasa��sip niya mula pa sa panahong siya'y nag-aaral, at di lamang sa canya cung di naman sa mga c��pow�� niy��ng nag-aaral na mga taga Europa. Hindi nalao't canyang n��pagmasid sa colegio na walang pinagcacaibhan ng pag-iisip n~g isa't is��, [sa macatowid baga'y ng pag-iisip ng t��ong maputi ang bal��t at ng t��ong caymangui.] Caraniwang lubha ang pagcac��pantay ng m~ga puti at n~g m~ga indio:_ sa isa't isang panig ay may nakikitang m~ga tam��d at masisipag, m��pag-s��kit sa pag-aaral at matamarin sa pag-aaral, mat��las ang pag-i��sip at mapur��l ang pag-i��sip; sa cawacasan ... wala siyang nakikitang ikinah��higuit ng mga mapuput��ng nag-aaral at gayon din ng m~ga may c��lay caymangui. Pinagsiyasat niya ang mga dunong na nauucol sa m~ga l��hi; natotowa siy�� pagca nangyayaring dahil sa isang pal��isipang may cahirapang ibin��bigay n~g profesor ay hind? m��tuclasang gaw��n ng canyang mga casamahang mapuput?, at sila'y nan~gagsisilapit sa cany�� upang cany��ng gaw��n cung papaano. Canyang pinagdidilidili at itinututol ang lahat n~g it��, hindi d��hil sa is��ng pagtatagumpay niyang sarili, cung di dahil sa is��ng pagtatagumpay n~g cany��ng mga cababayan. Dahil dito'y sa colegio nga nagpasimula ang cany��ng paniniw��lang nagc��capantay ang ��sip at c��ya ng mga europeo at ng m~ga indio sa paggawa n~g ano mang bagay. At sa lahat ng ito'y napagtalacayan niyang magcacapantay ang catutubong isip n~g europeo at n~g indio.
"Ang unang pinacab��nga ng napagtalacayang it�� ay ang pagcapagbalac ni Rizal, na cung mapag-unawa sana ng canyang mga cababayan, na cawangis ng cany��ng pagcaunawa, ang pagcacapantaypantay na iyan, ito'y maguiguing isang paraan upang maipailanglang ang dunong ng mga filipino. Dumat��ng siya sa paniniwalang mat��as ang pag-iisip sa pag-aaral ng m~ga tagalog cay sa m~ga castila (ang il��ng mga castilang n~g panah��ng yao'y cany��ng nakilala;) at cany��ng sinsasabi n~g boong gal��c ang cadahilana't dumat��ng siy�� sa ganitong paniniwala. Sa ganito'y cany��ng sinasabi:--Sa m~ga colegio sa amin ay isin��saysay na lah��t sa wicang castila, catutubong wica ng mga castila, at wicang hindi namin kilal��; caya nga't dahil dito'y kinakailangan naming magpumilit ng higuit cay sa canil�� sa pagpiga ng pag-i��sip, upang maunaw�� at maisays��y ang isang b��gay: at sa pagca't gaya n~ga ng sinabi co na, na walang nakikitang ipinagcacaibang an�� man ng mga castil�� at n~g m~ga indio sa mga colegio, at yamang gayo'y mat��as ang pag-i��sip namin cay sa canil��.--May pagmamasid pa siy��ng guinawa, na sa cany��'y nagdagdag ng pag-aalinlangan sa dating tagl��y na niy��, tungcol sa cataasan ng pag-i��sip n~g mga castila. Guinawa niya ang pagmamas��d, tungcol sa inaac��la ng mga castilang sil��'y may carapat��n sa lalong malalak��ng paggalang at pagpapacumbaba ng mga indio, sapagca't naniniw��la ang mga it��ng ang mga mapuput��, dahil lamang sa sila'y maputi, ay pawang ipinan~gan��c sa is��ng l��pang lalong magal��ng cay sa l��pa ng m~ga indio. Napagtanto ng panah��ng iy��n ni Rizal, na ang paggalang at pagpapacumbabang iy��n ng m~ga indio_ sa castila--sa pagca't siyang itinuro ng m~ga castila sa mga indio--ay hindi lamang dahil sa ipinal��lagay na pawang galing sila sa l��hing mat��as, cung di sa pagca't isang paraan upang maicubl�� ang tacot at ang malabis na pag-ibig sa sariling cataw��n. Ang tacot,