Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal

Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal, by

Pascual H. Poblete This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org
Title: Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal
Author: Pascual H. Poblete
Release Date: April 29, 2006 [EBook #18282]
Language: Tagalog
Character set encoding: ISO-8859-1
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BUHAY AT MGA GINAWA ***

Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net Special thanks to Elmer Nocheseda for providing the material for this project. Para sa pagpapahalaga ng Panitikang Pilipino.

[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g. This work forms part of the Tagalog translation of Noli Me Tangere (1909) by Pascual Poblete which is being presented separately in this edition.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit. Ang kathang ito ni Pascual Poblete ay pasimula sa isinalin na Noli Me Tangere (1909) sa Tagalog na ibinukod sa edisyong ito.]
BUHAY AT M~GA GINAW?
NI
DR. JOS�� RIZAL
NA SINULAT
NI
PASCUAL H. POBLETE

Jos�� Protasio Rizal Mercado
Maicling casaysan nang canyang buhay
Ipinanganac si Gat Jose Protasio Rizal Mercado, sa b��yan ng Calamba, sac��p ng lalawigang Laguna, n~g ikalabing siyam n~g Junio ng ta��ng sanglibo wal��ng d��an animnapo't is��.
Si G. Francisco Rizal Mercado ang cany��ng am�� at si G. Teodora Alonso at Quintos ang cany��ng in��.
Ipinanganac si G. Francisco Rizal Mercado at Alejandra ng ta��ng 1811, sa Biny��ng, Laguna, at namat��y sa Maynila ng ica 5 ng Enero ng 1898, at si G. Teodora Alonso ay ipinan~ganac sa Meisic, sac��p ng Tund��, Maynila, ng ta��ng 1825 at nabubuhay hanga n~gay��n (8 ng Junio ng 1909). Si G. Francisco Mercado ay nag-aral at marunong ng wicang castila at wicang lat��n, at si G. Teodora Alonso ay nag-aral sa colegio ng Santa Rosa at marunong ng wicang castila.
Ang nagu��ng mga an��c ng mag-asawang ito'y si na guinoong Saturnina, Paciano, Narcisa, Olimpia, Luc��a, Mar��a, Concepci��n, Jose, Josefa, Trinidad at Soledad.
Bininyagan si Jose Rizal ng araw ng s��bado, icadalawampo't dalawa ng Junio ng 1861. Si G. Rufino Collantes, p��ring cl��rigo at cura-p��rroco sa bayang Calamba ang sa cany��'y nagbinyag, at si G. Pedro Casa?as, p��ring cl��rigo at tub? sa Calamba, ang sa cany��'y nag-an��c sa biny��g. Capowa namat��y na ang dalawang p��ring it��.
Pinangalanang Jose, dahil sa ang in�� ng Doctor Rizal ay namimintacasi sa Patriarca San Jos��, at ang pangalawang pangalang Protasio ay dahil sa caaraw��n n~g Santong it��, alinsunod sa calendario, ng siy��'y ipangan��c.
Hindi dating tagl��y ng am�� at n~g m~ga capat��d n~g am�� ng ating Doctor ang apellidong Rizal. Pinasimulaang guinamit ang apellidong Rizal n~g mag-aral ang batang si Jose, upang siy��'y macaligtas sa mahigpit na pag uusig ng m~ga fraile sa mga nag-aapellidong Mercado.
Wicang castila ang apellidong Rizal, na ang cahulug��n sa wicang tagalog ay ang muling pag-supang �� pag-ulb��s n~g pinutol na halaman �� dam��. May is�� pang cahulug��n; ang lupang may panan��m na an�� mang dam��ng pacain sa m~ga h��yop.
Pagdat��ng sa icatl��ng ta��n ng gulang ng musm��s na si Jose Rizal ay tinuruan na siy�� ng cany��ng am��'t in�� n~g pagbasa. Napagkilala ng madla ang cagalingan niy��ng tumula ng wawal��ng ta��n pa lamang ang cany��ng gulang, dahil sa is��ng marik��t na tul��ng cany��ng kinat-h��, na tinakh��n ng lah��t n~g mga manunulang tagalog sa lalawigang Silan~gan.[1]
[Larawan: =G. Francisco Rizal Mercado= Ama ng Dr. Jose Rizal. Imp de M. Fern��ndez, Paz 447, Sta. Cruz.]
Sa pagcakilala ng am��'t in�� ni Jose Rizal n~g catalasan ng isip at malaking hilig n~g canil��ng an��c na it�� sa pag-aaral, canil��ng dinal�� siya sa Maynila, itinir�� sa isang bahay sa daang Cabildo, loob n~g Maynila; at ipinasoc n~g ta��ng 1871 sa Ateneo Municipal, na pinangangasiwaan n~g mga p��ring jesuita.
Nakilala ni Jose Rizal sa bahay ni pari Burgos si na pare Dandan, Lara at Mendoza na pawang dinakip at ipinatapon sa Marianas n~g gobierno n~g Espa?a, at gayon din si par�� Gomez at si pari Zamora, na ipinabitay n~g Gobierno ring iyong casama si p��r�� Burgos, na ang naguing sangcala'y ang panghihimagsic ng mga manggagawa sa Arsenal ng Tan~guay n~g 1872. Sumasabudh�� n~g madla ang mga calupit��ng dito'y guin��gawa ng mga panah��ng iy��n. Ipinabil��ngo, ipinatapon �� ipinabitay bawa't filipinong numiningning dahil sa t��las n~g isip at sa pagsasangalang sa mga catwiran n~g lupang kin��guisnan. Ang mga nangyaring it��'y nalimbag sa damdamin n~g batang si Jose Rizal.
Lumipat it�� ng pagtir�� sa Ateneo Municipal at ng naroon na'y tila mand��n l��lo pang n��ragdagan ang cany��ng sipag sa pag-aaral at cabaitang pusp��s ng ugal��. Ang naguing maestro niy��'y ang mga jesuitang si par�� C��ndido Bech at si par�� Francisco S��nchez.
Cung