Ang mga Anak Dalita | Page 8

na hindi kaulóng ang madlang ligaya, ang madlang
paglin~gap n~g amáng masuyo't m~ga kakilala.

Datapwa'y sumapit sa giliw kong bayan ang isáng binatang anák n~g
mayaman at doo'y tumirá upang magparaan n~g iláng panahón sa
gawang man~gaso't m~ga paglilibáng, dalá palibhasa na di kailan~gan
ang maghanap buhay.
Siya ay bihasá't ugaling Maynila, makiyas ang tindíg, mabikas
magwika, walang isáng bangít n~g pananalita na malulusután nang
isáng tukuyi't handugán n~g nasa sa n~galang pagsintáng animo'y
larawan n~g boong adhika.
¿Anó ang dadatnín n~g bata kong puso sa gayóng katamís na m~ga
pagsamo?... akó'y nápalulong sa gawang sumuyo at sa bisig niya'y
linagók ang tamís n~g madlang pan~gako na di maglililo.... at di
babayaang akó'y masiphayo.
Hangáng sa sumapit ang isáng panahóng ang punlang pagsintá namí'y
nagkausbóng at akó'y iniwang sakbibi at kalong n~g m~ga pan~gambá:
lipós agam agam, kipkíp n~g lingatong, balót kahihiyán sa madlang
kilalá't sa amáng may ampón.
Nápalaot akó sa maraming hirap, sa bawa't sandali puso'y alapaap, wari
sa sarili'y batíd na n~g lahát ang kalagayan ko, at ang aking lihim ay
bantóg at kalát sa boong bayanáng handa sa pagkutya't diladilang libák.
Ang pakikisama't pakikipanayám sa kasuyosuyong m~ga kaibigan ay
napawing lahát, aking iniwasan sampung makiulóng sa m~ga kaanak at
madlang pininsan, dahil sa takot ko, na baka matanto yaóng kalagayan.
Sa gayón n~g gayón, araw ay dumatíng na di na magawang itago ang
lihim, at sa pagkatakot sa amá kong giliw, akó ay nagtanan; dinalá ang
munting hiyas at dámitin upang mahanap ko ang pinagsanglaán n~g
puri't panimdím.
Aking pinagsadya nang upáng isamo na kanyáng lin~gapin ang sariling
dugo, ang bun~gang malusog n~g aming pagsuyo, n~guni't ... ¡ay n~g
palad! nang mátagpuán ko ang giliw n~g puso ay walang tinamó kung
di ang pagdusta't madlang pagsiphayo:

Akó'y itinabóy sa kanyáng tahanan at pinagkamít pa n~g wikang
mahalay. na, umanó'y, iyong bun~gang tinátagláy, ay hindi kaniya, at
akó'y babaing walang karan~galan, pagka't sa bala na ay nakilaguyo't
nakipagsintahan.
Kahit isáng mundó ang biglang bumagsák ay di nakatulíg, sa akin, ang
lagpák nang kagaya niyong salitang masakláp sa karan~galan ko; akó'y
bumulagta't ang diwa'y tumakas; n~guni't nang magbalík yaong
pagkatao'y wala na ang sukáb.
Tinulun~gan akó sa gawang magtindíg n~g isáng utusáng may tagláy
na tubig, at saka nang akó ... ¡sa laki n~g hapis! ay namimighati, sinabi
sa aking dapat nang umalís at doon ay walang magpapahalagá sa
pinag-uusig.
At sabáy sa gayóng wikang walang tuós, pitong lilimahing pawang
gintóng pulós ang ibiníbigay at iniáabót sa akin ... Bathala!... yaón ang
halagáng sa akin ay limós niyong walang budhing nag-abóy sa palad na
kalunoslunos.
Matá ko'y nagdilím; hindi napaghaka na ang kaharáp ko ay isáng alila,
aking sinungabán ang salaping handa't saka inihagis sa harapan niyóng
taong alibugha, na sabáy ang sabing: akó'y di babaing walang puri't
hiya.
Magmula na noon, akó ay naghanap. upang ipaglaban ang buhay na
salát; akó ay nanahi hangáng sa nan~ganák at ang sintáng bunso, na
n~gayó'y tangulan sa madla kong hirap, ay nagíng tao na at siya'y
nagtanáw n~g unang liwanag.
Kaya't iyang bukong iyong linalan~git ay anák n~g isáng mayamang
malupít at itóng kaharáp ay isáng nagkamít n~g n~galang buhaghág,
pagka't di nagawang ang puri'y iligpít at naipaglaban sa gahasang
udyók n~g isáng pag-ibig.
N~gayóng talós mo na ang lihim n~g buhay nitóng pinara mong tunay
na magulang at n~gayóng talós din ang pinanggalin~gan ni Teta mong
sintá, ikáw ang magsabi, kung ang pagmamahál na tinátagláy mo'y

marapat ó hindi magbago n~g kulay.»
Sa gayóng tinuran, si Pedro'y nagwika, na tutóp ang dibdíb--Dan~ga't
magagawa na pagibayuhin ang sintáng alaga, dapat pong alamíng,
dinagdagán sana, pagka't naunawa ang inyóng tiniís sa laláng n~g isáng
lalaking kuhila.
¿Sino ang may sala: ang pusong naghandóg n~g isáng matapát at boong
pag-irog ó ang nagkuhila, dumaya't umayop sa nagkatiwala? Kung sa
ganáng akin, ang dapat mahulog sa lusak n~g kutya'y ang sa kanyáng
dugo'y natutong lumimot.
--Salamat, anák ko,--ang putol ni Atang-- at di ka kagaya n~g ibang
isipan; magíng awa, kahit, ang iyong tinuran ay nagpapahayag na sa
iyong piling ay di sisilayan ang giliw kong bunso n~g isáng pagdusta sa
pinanggalin~gan.

XI.
ANG YAMAN AT ANG PURI.
Isang bagong Creso kung sa kayamanan at isang Atila sa kaugalian,
isang Carlo-Magno sa nauutusan at Cingong alipin sa pinápasukan.
Walang karan~galang di nasa kaniya, ang lahát ay daíg, sa m~ga
pamansá, walang linilin~gap na katwirang ibá liban sa katwiran n~g
kanyáng bituka.
Wikang kababayan, ay isang salita na ang kahulugán, sa kanyá, ay bula;
¿kalahi, ay anó? ¿anó kung madusta may salapi lamang na sukat
mápala?
Sa loob n~g bahay na pinápasukang gawaang tabako'y walang
pakundan~gan sa m~ga mahirap na nan~gag-aaráw na kung
pagmurahín ay gayón na lamang.
N~guni't kung sa haráp n~g namumuhunan ay piping mistula at

mababang asal, sumagót pa'y waring binibining banál na hindi
marunong magtaás n~g tanáw.
Itó ang ginoong sa dukha ay