Ang mga Anak Dalita | Page 9

hari datapwa'y alipin niyóng may salapi, at
siya rin namán ang taong mayari n~g m~ga gawaing kay Teta'y patahi.
Siya'y, nagpagawa sa ating dalaga n~guni't hindi dahil kailan~gan niya,
kung hindi sapagka't ang tagláy na gandá niyong binibini'y kanyáng
pinipita.
Yao'y isáng silo, laláng at pakana upang maihayag ang tagláy na nasa,
ang nasang mahalay na palaging gawa sa m~ga dalagang kanyáng
manggagawa.
Kaya't nang mákitang si Teta'y dumating na dalá sa kamáy ang m~ga
tahiin ay agad iniwan ang m~ga kapiling na m~ga upaháng sa kanyá'y
nádaíng.
At biglang tinapos ang kaniláng usap sa wikang gahasa na lubhang
matigás: --Kung hindi sang-ayon--aniya--sa awás sa upa, ay dapat na
kayó'y lumayas.
At ang kakulan~gán ninyóng inuusig ay di mangyayaring bayaran pa,
kahit magsakdál. Sulong na, at baka mag init pa ang aking ulo, kayó'y
máhagupít.
Masabi ang gayón, ay agád iniwan ang m~ga kapulong na kanyáng
upahán, at saka tinun~go ang kinalalagyán n~g ating dalagang di
lubhang nag-antáy.
Datapwa'y hindi man nakuhang minasíd ang pagkakayari n~g
pagawang damít, agád inialók ang kanyáng pag-ibig na wari ay batang
matakaw at sabík.
Sa wikang malambót ay inisáisá ang maraming yamang ihahandóg niya
--Tangapín mo lamang inéng yaríng sintá'y di na kailan~gan ang
maghanap ka pa,

--Mahál na ginoo--anáng binibini-- nagkámali ka po sa hain mong kasi,
akó'y maralita't walang yamang iwi, n~guni't di marunong magbilí n~g
puri.
Ang pag-ibig ko po'y di siyang dahilán kung kaya nárito sa iyong
harapán, akó'y náparito n~g upang mákamtán, ang sapát na upa sa gawa
kong tagláy.
Ipagpatawad po kung di ko matanggáp ang inihahain na iyong pagliyag,
may kapantáy ka po, ikáw ay humanap, at huwag habagín ang gaya
kong hamak.
--Oo't mangyayari ang iyong tinuran na akó'y humanap n~g aking
kapantáy kung hindi n~ga sana, ang nálalarawan, dini sa puso ko'y
larawan mo Tetay.
Iyong pag-isipin: ikáw ay magandá, sa iyo'y di bagay ang maghirap ka
pa; n~guni't kung tanggapín ang aking pagsintá ay masusunód mo ang
lahát n~g pita.
Ikáw magíng akin, at bukas na bukas, may bahay kang bató't sarisaring
hiyas, may sasakyán ka pa't hindi maglalakád, at salaping labis sa gugol
mong lahát.
Mádin~gíg ang gayón n~g ating dalaga'y nagtindíg sa upo, ang
mukha'y namulá, at biglang naparam sa noong magandá iyong
kaamuang laging dinádalá.
--Di ko akalain--ang wikang matigás-- na ikáw'y mámali sa iyong
pangmalas; akala mo yata'y sapagka't mahirap ay nárarapa na sa
ningníng n~g pilak?
Akó'y marálita, at kung di gamitin ang munti kong lakás ay hindi
kakain, datapwa'y libo mang hirap ang danasin, ang handóg mong
sintá'y hindi maaamin.
Di ko kailan~gan ang magandáng hiyas, ni ang titiraháng bahay na
mataás ... ang buntón n~g yama'y pisanin mang lahát ... walang

kabuluhán sa aking paglin~gap.
¿Ang kataasan ba nitóng batóng bahay ay tataas kaya sa pulang
kakamtán? ¿at ang m~ga ningníng n~g hiyas at yama'y makatakíp kaya
sa puring hahapay?
Kung ang karan~gala'y hindi mo kilalá't ang pilak, sa iyo, siyang
mahalagá; unawain mo pong sa aking pangtaya'y sa salapi't hiyas ang
puri ay una.
Sapagka't ang tao, kahit na mayaman, kapag walang puri'y walang
kabuluhán, ¿aanhín ang hiyas, ang pilak, ang bahay kung akó'y yagít
na't yúyurakyurakan?
Mahan~ga'y ganitóng dukha't nasasalát, may kapuwa tao, kahit m~ga
hamak, at hindi pasasang baluti n~g hiyas at wala n~g linis ang dan~gál
na hawak.
--Mataas mag-wika-- --Talagáng mataas kapag dinudusta ang isang
mahirap na may pagmamahál sa puring inin~gat; nariyan ang tahi,
antáy ko ang bayad.
--¿Ang bayad? kung ikáw sa aki'y iibig hindi lamang tumbás ang
ipakakamít, datapwa kung hindi, ay ipagkakaít ang sampu n~g upa sa
m~ga náhatíd.
Mádin~gíg ang gayón n~g ating dalaga ay halos nanglumó, ang puso,
sa dusa, sapagka't sumagi sa kanyáng alala na hindi kakain ang
salantang iná.
Kaya't namalisbís sa matá ang luha, at sumabudhi na ang magmakaawa,
n~guni,t ang kausap na ma'y maling nasa ay hindi dumin~gig sa anó
mang wika.
Subali't nag-ulól sa pakikiusap na siya'y lin~gapin sa haing pagliyag, at
sinamahan pa ang balang marahás n~g kapan~gahasang gahasai't sukat.
Dapwa'y nang dulugín, sa kinátayuán, ang ating dalagang nag-íisá

lamang, itó'y ay lumayo't ang lilong mayaman ay pinapagkamít n~g
mariíng tampál.
--Iyan ang marapat sa isáng kuhila na di gumagalang sa bawa't mahina
upang matuto kang huwag gumahasa sa hindi pumayag sa buhóng
mong nasa.
Nang masabi iyon ay biglang iniwan ang nahilóhilóng taksíl na
mayaman, saka nang sumapit sa pinto n~g daan ay muling linin~gón
ang pinangalin~gan.
--Walang budhi--anyá--Taong walang damdám! Ikaw, kung tawagi'y:
mayaman! maran~gal! n~guni't walang kayang gipití't tamban~gán
kung hindi ang dukhang walang kakayahán.
Iwan natin siya sa kanyáng pag-uwi na ang nagíng bao'y isáng
dalamhati, at ang unawain ay ang m~ga sawi na anák paggawa na
namimighati.

XII.
ANG M~GA MANGGAGAWA.
Isáng lingóng singkád na pigta sa pawis at kinakabaka ang madlang
pan~ganib, kahit nanglalata ang n~galáy na bisig ay di makahinto, at
nagsusumakit na ang pitóng