Ang mga Anak Dalita | Page 6

hindi paghalay, kutya at pahirap na
karumaldumal.
Hanggáng sa nagban~gon ang magandáng Mutya at nagpan~garap na
n~g ikalalaya, iniwan ang laging pagwawalangdiwa at ang puting
kamáy, sa dugo'y pinigta.
N~gunit nagkátaóng noó'y nagkagalít ang masibang Dulóng at yaóng
Limatik at ang ating Mutya'y sa hulí humilig dahil sa pag-asang hindi
manglulupig.
Nakitulong siya, sa Limatik, noon, dahil sa pan~gako nitóng
pag-aampón, dapwa'y nang magahís ang palalong Dulóng ay lalo pang
sákit ang kanyáng kinandong.
Sa madlang pag-asa'y pawang pag-hihirap ang siyang nápalit: nagipít,
nasalát, ang impók na yama'y nasipsíp na lahát niyong magdarayáng
may taksíl na han~gád.
Hanggáng dito yaóng buhay na malungkót n~g Mutyang magandáng di
naghunos loob; humanap n~g ibá at ang nákadulóg ay lalo pang ganid,
lalo pang balakyót.»

VIII.
¡¡PAN~GARAP!!
Masabi ang gayón n~g nagsasalaysay, naghintong sandali, at saka
nagwikang lubhang malumanay: --Huwag ding mangyaring iyong
máparahan ang buhay n~g Mutya na aking tinuran.
--Hindi po marahil;--sagót n~g binatá-- pagka't hahanapin ang
ikatatagpo n~g m~ga kapuwa na hindi marunong mag-asal kuhila at sa
kasamahá'y magpapan~ganyaya.
Aking aakiting alisín ang asal niláng mapagbukód, at upang sa gayón
ay aming makamtáng m~ga mangagawa iyong katubusang sa dating
ugali'y hindi mahihintáy.
At hahanapin din ang mámumuhunán na sa taong dukha ay hindi
marunong umapí't humalay; aking hahanapin na mabigyáng dan~gál
ang puhunang pawis n~g puhunang yaman.
Dahil sa di dapat na pamalagiin ang ugaling itó na walang halagá sa
salaping sakím ang pagod na gugol n~g matitiising pusong
manggagawa na inaalipin.
Salapi't Paggawa'y dapat na magtimbáng sa tamuhíng tubo ... --¿At
ikáw, anák ko,--ang tanóng ni Atang-- ang magpupumilit sa dakilang
bagay ang hindi nagawa n~g lalong maalam?....
--Aking pipiliti't kung hindi mákamit-- anang bagongtao-- ay di
magsisisi, sa gugol na pawis; ang panúnuntuná'y ang bugtóng na sulit
na: "akó'y tumupád sa n~galang maghasík".
N~guní't kung mabatíd n~g kahanapbuhay ang sadyang halagá n~g
m~ga katulong n~g isang puhuna'y di na mangyayari itóng kalagayan
naming m~ga dukhang wari'y kasangkapan;
Na kukunin lamang kapag gagamitin at kung masira na'y itatapontapo't

titisúdtisurin, kaya'y babayaan na iwan at datnín n~g madlang sakuna't
akbáy na hilahil.
At ang m~ga pagod, isip, pawis, puyat na pawang ginugol sa ikalalago
n~g puhunang pilak ay di magkaroon n~g timbáng na bayad liban sa
pag-apí at m~ga pahirap.
Aking hahanapin ang ikahahan~go n~g bayang masipag, niyang
manggagawang lagi nang siphayo n~g m~ga may yaman, upáng
mapalago ang ugaling banál n~g di mapaglugso.
--Magandáng adhika!--ang putol ni Teta-- --Datapwa't pan~garap!--
ang saglít ni Atang walang paniwala-- iyá'y mangyayari kung dito'y
mawala ang pag-aagawán, inggita't pagpula.
Matapos ang gayóng m~ga salitaan ang ating matanda'y lumapit sa
dating baníg na hihigan, dalá palibhasa niyong kahinaan, sa gawang
maupo'y hindi makatagál.

IX.
DALAWANG PUSO.
Binata't dalaga'y kapuwa naiwan na magkaagapay sa kináuupán;
kapuwa tahimik, kapuwa alan~gán at kapuwa mandín nagkakahiyaan,
gayóng magkalapit sa isáng luklukan.
Marahil, sa budhi'y kapuwa may tago na ibig sabihin, n~guni't di
mátagpo kung saan simulán ang usapang wasto na ikatutun~go at
ikabubunggo. sa ibig ihayag n~g kaniláng puso.
Ang isá at isá'y diwa nag-aantáy sa pagpapáuná niyong kaagapay; ang
isá at isá'y ibig na magsaysay, datapwa'y pagsapit n~g nasang máturan
sa kaniláng labi'y n~gin~giti na lamang.
Hangáng sa nangyaring ang n~giting palihím n~g ating binata'y kay
Tetang nápansín ... --N~gumin~giti ka pa--ang wikang mahinhín na

may magkahalong hinampó at giliw at diwang ang sintá'y ibig pang
sisihin.
--¿Bawal ba ang n~giti? --Oo, aking bawal sa masamang tao. --Kay dali
ba namán n~g aking pagsama!! Kakahapon lamang ay mabuti akó ... at
n~gayóng málaman na minámahál mo'y ... saka pa humalay?
--¿Bakit ka naglihim? --Pagka't di ko batíd kung may maáantay ang
aking pag-ibig, at hindi ko nasang abutin ang sákit na pagkamitín mo
n~g tugóng mapaít na mayroon ka nang katipán sa dibdíb.
--Kung nagtapát ka ba'y di sana natanto kung anó ang lamán nitóng
aking puso ... --¿At kung ang tamuhín ay ang pagkataho na walang
pag-asa ang aking pagsuyo ... ¿hindi lalo ko pang ikasisiphayo?
Hindi mo lang alám ang lakí n~g sintá't ang iniaalay sa isáng kalulwá ...
--¿Hindi ko alám? Bah!... --N~guni't di kagaya n~g dináramdám ko,
niyong di ko taya na títimban~gán mo ang giliw kong dalá.
Ang dibdíb ko niyó'y wari isáng dagat na laging maalo't lubhang
mabagabag, nan~gan~gamba akóng sa iyo'y naagtapát at ang
tinátamó'y libolibong hirap kung hindi mangyari ang pagpapahayag.
Sa tuwituwi nang akó'y paparito ay handang handa nang magtapát sa
iyo, datapwa'y pagsapit, at mákausap mo, ay walang wala na ang
madlang simpán ko't walang nalalabí kung di pagkalitó.
Kung nasa haráp mo ay piping mistula ang nákakabagay n~g labi ko't
diwa, n~guní't kung wala ka'y sa lahát kong gawa'y ang iyong larawan
ang kasalamuha, kasanggusangguni at laging gunita.
Kung gabíng malalim at di mákatulog, magbaban~gon akó't
maglílibotlibót ... ang akala mo ba kitá'y nalilimot?... sa bawa't
sulin~gang lan~git, daán, sulok, ang iyong larawan ang nápapanood.
Kung máhimbing namán,