Ang Liham ni Dr. Jose Rizal sa mga Kadalagahan sa Malolos, Bulakan | Page 2

Dios. Dí dapat
naman tayong umasa sa sarili lamang; kundí magtanong, makinig sa
iba, at saka gawain ang inaakalang lalong matuid; ang habito ó sutana'y
walang naidaragdag sa dunong ng tao; magsapinsapin man ang habito
ng huli sa bundok, ay bulubundukin din at walang nadadayá kungdí ang
mangmang at mahinang loob. Nang ito'y lalong maranasan, ay bumili
kayo ng isang habito sa S. Francisco at isoot ninyo sa isang kalabao.
Kapalaran na kung pagka pag habito ay hindí magtamad. Lisanin ko ito
at dalhin ang salitá sa iba.
Sa kadalagahang punlaan ng bulaklak na mamumuñga'y dapat ang
babai'y magtipon ng yamang maipamamana sa lalaking anak. Ano kaya
ang magiging supling ng babaing walang kabanalan kundí ang
magbubulong ng dasal, walang karunuñgan kungdí awit, novena at
milagrong pangulol sa tao, walang libañgang iba sa panguingue ó
magkumpisal kayá ng malimit ng muli't muling kasalanan? Ano ang
magiging anak kundí sakristan, bataan ng cura ó magsasabong? Gawá
ng mga ina ang kalugamian ngayon ng ating mga kababayan, sa lubos
na paniniwalá ng kanilang masintahing pusó, at sa malaking pagkaibig
na ang kanilang mga anak ay mapakagaling. Ang kagulañga'y buñga ñg
pagkabatá at ang pagkabata'y nasa kanduñgan ñg ina. Ang inang
walang maituturó kundí ang lumuhod humalik ñg kamay, huwag
magantay ng anak ng iba sa duñgó ó alipustang alipin. Kahoy na laki sa
burak, daluro ó pagatpat ó pangatong lamang; at kung sakalí't may
batang may pusong pangahas, ang kapangahasa'y tagó at gagamitin sa
samá, paris ng silaw na kabag na dí makapakita kundí pag tatakip silim.
Karaniwang panagot ang una'y kabanalan at pagsinta sa Dios. Ñguní at

ano ang kabanalang itinuró sa atin? Magdasal at lumuhod ng matagal,
humalik ng kamay sa parí, ubusin ang salapí sa simbahan at paniwalaan
ang balang masumpuñgang sabihin sa atin? Tabil ng bibig, lipak ng
tuhod, kiskis ng ilong..... bagay sa limos sa simbahan, sangkalan ang
Dios, may bagay baga sa mundong ito na dí arí at likhá ng Maykapal?
Ano ang inyong sasabihin sa isang alilang maglimos sa kayang
panginoon ng isang basahang hiram sa nasabing mayaman? Sino ang
taong dí palaló at ulol, na mag lilimos sa Dios at magaakalang ang
salantá niyang kaya ay makabibihis sa lumikhá ng lahat ñg bagay?
Pagpalain ang maglimos sa kapus, tumulong sa mayhirap, magpakain
sa gutom; ñguní at mapulaan at sumpain, ang biñgi sa taghoy ng
mahirap, at walang binubusog kundí ang sandat, at inubos ang salapí sa
mga frontal na pilak, limos sa simbahan ó sa frayleng lumalañgoy sa
yaman, sa misa de gracia ng may tugtugan at paputok, samantalang ang
salaping ito'y pinipigá sa buto ñg mahirap at iniaalay sa pañginoon ñg
maibili ng tanikalang pangapus, maibayad ng verdugong panghampas.
Ó kabulagan at kahiklian ng isip!
Ang unang kabanalan ay ang pagsunod sa matuid, anoman ang
mangyari. "Gawá at hindí salitá ang hiling ko sa inyo" ani Cristo;
"hindí anak ni ama ang nagsasabing ulit-ulit ama ko, ama ko, kundí ang
nabubuhay alinsunod sa hiling ñg aking ama." Ang kabanalan ay walá
sa pulpol na ilong, at ang kahalili ni Cristo'y di kilala sa halikang
kamay. Si Cristo'y dí humalik sa mga Fariseo, hindi nagpahalik kailan
pa man; hindí niya pinatabá ang may yaman at palalong escribas; walá
siyang binangit na kalmen, walang pinapagcuintas, hiningan ng pamisa,
at di nagbayad sa kanyang panalangin. Di napaupa si San Juan sa ilog
ng Jordan, gayon din si Cristo sa kanyang pangangaral. Bakit ngayo'y
ang mga pari'y walang bigong kilos na di may hinihinging upa? At
gutom pa halos nagbibili ng mga kalmen, cuentas, correa at ibapa, pang
dayá ng salapi, pampasamá sa kalulua; sa pagkat kalminin mo man ang
lahat ng basahan sa lupá, cuintasin mo man ang lahat ng kahoy sa
bundok ibilibid mo man sa iyong bayawang ang lahat ng balat ng
hayop, at ang lahat na ito'y pagkapaguran mang pagkuruskurusan at
pagbulongbulongan ng lahat ng pari sa sangdaigdigan, at iwisik man
ang lahat ng tubig sa dagat, ay di mapalilinis ang maruming loob, di
mapatatawad ang walang pagsisisi. Gayon din sa kasakiman sa salapi'y

maraming ipinagbawal, na matutubos kapag ikaw ay nagbayad, alin na
ngá sa huag sa pagkain ng karne, pagaasawa sa pinsan, kumpari, at iba
pa, na ipinahihintulot kapag ikaw ay sumuhol. Bakit, nabibili baga ang
Dios at nasisilaw sa salaping paris ng mga pari? Ang magnanakaw na
tumubos ng bula de composicion, ay makaaasa sa tahimik, na siya'y
pinatawad; samakatuid ay ibig ng Dios na makikain ng nakaw? Totoo
bagang hirap na ang Maykapal, na nakikigaya sa mga guarda,
carabineros ó guardia civil? Kung ito ang Dios na sinasamba ñg Frayle,
ay tumalikod ako sa ganyang Dios.
Maghunos dilí ngá tayo at imulat natin ang mata, lalong laló na kayong
mga babai, sa pagka't kayo ang nagbubukas ng loob ng tao. Isipin na
ang mabuting ina ay iba, sa inang linalang ng