Ang Katipunan | Page 5

sa cuartel
general
na ang tica't nasa gubati't looban
lahat ng himacsic sa
bundoc at parang.
Unang dinaana'y ban~gin, sapa, gubat,
matulis na bató, matinic na
dauag
na sa baua't hakbang ay may nadudulas
at may nadadapa sa
lumot at lusac.
Dahil sa sinagui nayong Balangutan
na sacop ng Turic, lupang
Capampañgan
hangang sa sinapit patoc ng Magalang
na lubhang
mataas, malapad ang parang.
At sa laquing pagod sa pagcacalakad
sa buquid, sa parang, sa gulod,
sa galás
ng aming sapitin licod ng Arayat
di na macahakbang ang
paa sa dulas.
Caya sa pag hacbang at mga pag liñga
sa bañgin, bulaos, sapa at
tumana
cung aco'y maluhod at saca mahiga
hindi co na ibig

bumañgon pang cusa.
At sa gayong hirap uala cahit isa
matanaw na tauo at ualang maquita

isa man lang cubong mag-gauad guinhaua
sa malaquing pagal na
aming dinala.
Subali mayroon caming naririñgig
na putoc at siclab sa mga talahib

dapua hindi naman abutan ng masid
at hindi matunton ang landas at
batis.
Sa gayon ng gayon ibinalic cami
sa dacong hilaga, nugnog ng
Camansi
ng uala rin namang maquitang bubuli
siya ñgang pag-oui
cahit hating-gabi.
PACO.--Cun gayo'y humimpil at magpahiñgalay ng upang mahaui ang
matinding pagal.
TEKLA.--Tayo ay humapon at may nalalaan na caunting caya sa
tahanang bahay.
ICAAPAT NA DIGMA
Dámasa, Doray, Kalintong, Nonato, Chito.
DORAY.--Mabuti at hindi aco'y na yuracan
ng mga sundalo ng sila'y
magdaan
at di man naquita ang paa at camay
doon sa bulaos na
quinasubsuban.
KALINT.--Cun hindi magaling ang aquing tagalpo marahil na sagui sa
pagcacatago.
NONATO.--Ang aquing balani cun di naisubo tayo ay binañgaw at
ñgayo'y mabaho.
CHITO.--Cun ako'y quinilos ay naquita sana
ng mga sundalo ang
dahas at sigla
at tuloy na suboc ang aquing sandata
talim ng calicot
higuit sa muhara.
(_Saca bubunutin ang talim ng calicot._)

¿Dito baga caya ay may pananalo
bayoneta, sable at armas de fuego?

sa banta co'y hindi ... lalo,t, cun ang itso
ay aquing bayuhin sa anyo
cong ito.
(_Maninincayad saca magcacalicot._)
At cun di matacot silang calahatan
sa aquing calicot na cahahañgaan

ito namang cuaco siyang sususuhan
hangang sa umalis at
mañgagtacbuhan.
DÁMASA.--(_Papasoc ng papatacbó at acay ang mga bata_) Dañgan
ito! (_babatucan si Chito_)
CHITO.--¿Baquin?
DÁMASA.--Dahil cay Cundendeng
at cay Lusinong nagtago sa
bañgin
na di mailayo at casiping-siping
tulad sa pistola at sa pasang
pusil
(_Si Chito ay mapapatañga_)
Sa pagcahiga co sa pinagtaguan
aquing naquiquita lahat ng mag daan

caya n~ga marami ang dami ng hilang
ng mga sundalong pauang
sandatahan.
Sa bagay na yaon aco'y umaasa
di na mabubuhay, di na magquiquita

n~guni si Lusino ang na ala-ala
cung aquing maiua'y ¡pano caya
baga!...
CHITO.--¡Si Lusino! ¡at si!... (_taua_) caya di lumapit
sa inyong mag
ina na na sa pañganib
dahil cay Cundendeng sininta ng labis
at di
mailayó sa caniyang titig.
Caya ñga cagabi siya ang casama
at doon nañgubli sa puno ng manga

at pagcacamulat ng canilang mata
ang unang ininom ay gatas ng
vaca.
DÁMASA.--Tunay ñguni baga ang iyong sinaysay
DORAY.--¡Aba! oo!... aba! at sa catunayan
hindi naquihamoc ng nag

puputucan,
cami ni Kalintong ay pinabayaan.
Caya ng maubos ang aming municion
aming hinahanap laguing
liniliñgon
yaong si Cundende ang cacandong-candong
pagcat
umi-iñget at luluñgoy-luñgoy.
ICALIMANG DIGMA
Sila rin.
KALINT.--(_Papasoc ng papatacbo_) ¡inyo ñgang tanauin mga casi't
ibig at tila caauay itong nagbabalic.
DORAY.--¡Jesús co!
DÁMASA.--Jesus co! anong masasapit naming mag-iina?... ¡mataas na
lañgit!...
DORAY.--¡Huag cang maiñgay!--¡huag cang cumibo!... ¡aquing
tanauin! ... (_tutuntong sa isang bato_).
DÁMASA.--(_Magugulat_)--¡Cami'y mag tatago sa gubat, sa bañgin at
sa dacong hulo ng bañgin ñgang itong maraeng lagulo!
DORAY.--¡Halica at hindi!... at ang na sa una
ang iyong Lusino at
ilang casama
na pauang may pasang pusil at sandata
at ang iba
naman bitbit ay muhara.
DÁMASA.--Salamat cun gayon.
ICAANIM NA DIGMA
Papasoc si Lusino at si Beteng ay naca mambisa.
JOSEFO.--(_sa cay Lusino_)--¡Catoto't caibigan!
mula sa malayo'y
aquing natanauan
sinta mong asaua ay na hintacutan
sa mga sacuna
at ating pagdatal.

LUSINO.--¿Cung matalos caya ang ating na sapit sa sumaguing unos
ay hindi mahapis?
JOSEFO.--Marahil malunos at sucat maamis ang puso't panimdim na
calong ng dibdib.
LUSINO.--¡Cung gayo'y ilihim!... ¡huag isalita ang boong nangyari sa
lilim ng lanca.
ICAPITONG DIGMA
Si Dámasa'y dudulog cay Lusino at cay Kalingtong
DÁMASA.--¡Catoto at casi!... ¡batis ng biyaya
¡aco ay haguisan ng
ilang balita!...
Ng tungcol sa digma na nacalingatong
sa parang at bundoc at loob ng
nayon
na dili umano cayo'y nañga gahol
at nañgahirapan ... caya
nag si urong.
Sa bulaos, sapa at ibang cublihan
ng usang mailap na tubo sa parang

caya may nagtago sa gubat-gubatan
at lubhang pañganib nasapit ng
buhay.
LUSINO.--Cung yao'y totoo! ñguni ng magalit
ang lahat ng cawal ay
muling nag balic
at saca hinabol ang mga balauis
hangang sa S.
Juan sila'y inihatid.
At sa catunayan ay aquing nacuha
reló ng capitan, at sable ni Peña

gayon ang patupat, mariquit na pipa
saca ang bursigueng macapal ang
suela.
BETENG.--Lahat mong sinabi'y ualang cabuluhan
sa aquing na cuha
na sadyang mainam
tigni at mambisa ang na sa catauan
puno ng
galletas ibang cabuhayan.
Ang lahat ng bulsa na paliguid-liguid
sa aquing catauan ay siguic na

siguic
tignan at may lata, tinapay, matamis
at may medalla pang sa
dibdib pang sabit.
Bucod pa ang pipa, itso't cigarillo
tabacong _Insular_ at anis del
mono
bucod ang salapi at papel de Banco
bucod ang peseta't bucod
ang