Ang Katipunan | Page 4

may catotohanan ang mga sinabi nitong
caibigan.
LUSINO.--Ng ating masuboc ñgayon din suutan saca paliparing tulad
ng asuang.
ICALABING-ISANG DIGMA
Sila rin.
JOSEFO.--¡Hayo na! ñgayon din!... Icao ay magsuot
ng gayac
Arcangel, príncipe ng Dios
ng upang magligtas ang boong tugatog

sa bala ng Mauser at mga dayucdoc.
(_susu-utan_)
CHITO.--Sa aquin ay bagay ang gayac na ito.
KALINT.--Di nababagay sa iyong pagcatauo.
CHITO.--¿Baquin baga hindi ibig na catoto?...
KALINT.--Dahil sa caduagan at icao'y tatacbó,
sa siclab ng gato at
haguing ng bala
at sa maaamuy baho ng pulborá
lalo kung
sacsaquin ng macacabaca.
CHITO.--¿Di baga talos mo na di nagugulat
sa tonog ng culog at
ningning ng quidlat
at di natatacot sa macacalamas
na may itác,
pusil at anomang tabac?
KALINT.--(_Sa calahatang tauo_) Matindi ang cábag nitong si catoto!...
at masamang hañgin ang na sa sa ulo!
CHITO.--Ng iyong masuboc mga sinabi co damputin ang pusil ...
subuquing totoo!...

KALINT.--Ibig mo
CHITO.--Subuquin cung iyong tatablan ng tagá at sacsac at balang
maañgal.
KALINT.--Cung lumilipad na iyong mga bagang mangyayari caya
muli pang mabuhay?
CHITO.--Huag ang catauan ang iyong subuquin
cung mayroon tacot
hinayang sa aquin
ang iyong unayan ng tagang madiin
itong baluti
co na may anting-anting.
At cung hindi tablan ng taga at sacsac
ay iyong barilin ng sa boong
dahas
ng upang matalos ang buti cong hauac
at ng maniuala ang
macamamalas.
KALINT.--Tignan co! tignan co! aquing susubuquin
ang daluping ito
na lubhang magaling
ng nawa'y mahaui ang dauag sa bañgin
na
nacasusucal sa iyong panimdim.
(_Tatabanan ang pusil at ang dalupi ay ilalagay na mabuti at saca
gagauaran ng putoc. Pagcahaui ng tunog ay tataua at sasayao si Chito
sa pagcat hindi tinablan._)
CHITO.--Cahiman mag-ubos ang galing at buti
hindi magcacagahi
ang pagcalalaqui
di magugutlian ang taglay na puri
di masusugatan
ang pagcabayani.
KALINT.--Diyata! diyata! hindi co tatablan
ang daluping itong
ualang cabuluhan
asahan catoto abó na ñgang tunay
itong baluti
mong pinacacamaha.
(_Muling gagauin ang pagsuboc, pasayao at
pagtaua ni Chito._)
LUSINO.--Aco ñga! aco ñga! ang iyang susuboc sa anting-anting mong
pina-iimbulog.
CHITO.--Sa iyo'y sucat na ang galing sa bucboc at mulá sa lamgam,

maliit na lamok.
(_Itatago yaon, hahalinhan ng ibang balut at sa pagpipilit ni Lusino na
yan din ang caniyang masuboc ay aabutin ng pagbababa nang telon._)
=ICALAUANG BAHAGUI=
Mga katipunan: ang ilan ay naglilinis ng pusil, ang ilan naman ay
nagsasayauan at nag-aauitan at ang ilang babaye ay naliligo sa batis.
=Hablado=
UNANG DIGMA
Si Chito ay gayac lacayo, caya ñga ang cuaco at calicot ay capua biyas
ng cauayang malaquit at papasoc ng papatacbo.
CHITO.--Magsiquilos cayo at nañgarito na culog sa Cartago at lintic sa
Grecia. (_Magugulo ang sayauan._)
LUSINO.--¿At saan na roon?
CHITO.--Sa Real batería.
(_Ang putucan ay maririñgig mula sa
loob._)
LUSINO.--Tauaguin sa batis ang mga babaye.
KALINT.--¿Ano?
LUSINO.--Caunin mo ang sinta co't casi na na sa batisan casama ng ale
at dalauang bata na capua lalaqui.
JOSEFO.--(_Papasoc na nag-cacandarapa_)
Magmadali cayo at
nañgarito na
ang mga sundalo, casador at guardia
ang na sa cataua'y
mauser at pistola
mayroong músico, tambor at corneta.
DÁMASA.--¡Ina co!
DORAY.--¡Ay Dios!

JOSEFO.--Huag cayong matacot
huag pahinain ang sariling loob
sa
nayon, sa bayan, sa parang at bundoc
ay may camatayan na
lilibot-libot.
KALINT.--¡Sulong na! (_Cay Dámasa_)
DÁMASA. (Sa mga bata)--¡Mag-madali, mga anac co tayo'y aabutin
ng mga sundalo
DORAY.--¡Ang aquing blanquete!
IDENG.--Ang aquing postizo.
CHITO.--¡Ang aquing calicot!... at ... ang aquing cuaco
KALINT.--(_Sa mga babaye_) Anong na isipa't, cayo ay sumunod sa
hihip ng hañgin na mulá sa timog?
CHITO.--Dahil sa ... panibugho at sa pagseselos at ang calandian ay
dalhin sa bundoc.
DORAY.--¡Oho!
CHITO.--Tila hindi!...
KALINT.--¿At saan pa baga?
CHITO.--Sa panibugho ñga sa sintang asaua
(_Putucan sa loob ng digmaan, si Doray ay magtatabon ng layac_).
DÁMASA.--¡Lusino! ¡Lusino! ¿nasaan ca baga?
¡icaw ay umilag sa
ulan ng bala!...
¡Lusino! ¡Lusino! cami ay itago
sa cugon, talahib at
layac na tuyó.
LUSINO.--Dito magsihiga!... sa pagcat malagó ang luya luyaha't
naglauit ang dapo (_Putucan_).
--Subsob na Dámasa!

DÁMASA.--¿Saan baga Sinong?
LUSINO.--¡Dito sa talahib!... dito! dito! dito! iyo ng isubsob matigas
mong ulo (_Mahihiga at tatabunan ng layac_)
DÁMASA.--Lusino, halica! ¡halica Lusino!
LUSINO.--Aco ay narito sa puno ng manga itupi ang bibig huag
mag-alala.
CHITO.--Cahit humahañgi't umulan ng bala iyong panibugho'y hindi
na nag baua.
ICALAWANG DIGMA
Si Chito ay magtatabon na nacalitaw ang puit.
KALINT.--Yamang naliligpit ang mga babaye
tayo namang lahat sa
gubat mañguble
pagcat ang calaban ay lubhang marami
at di mag
gapi ng pagcabayani.
LUSINO.--Cun gayon ang uica ¡abata!
KALINT.--¡Abata!
CHITO.--Huag acong iuan! (_babañgon_)
LUSINO.--¡Huag cang sumama!
CHITO.--Aquing ilalaban calicot cong dala! ¿Ito bagang talim ng
aquing nalicot di maipapantay sa talas ng guloc?
KALINT.--Cung gayo'y abata!
CHITO.--Hintay mga irog at ang aquing cuaco ay nag-iinusoc
(_Sususuhan at saca hihititin_)
KALINT.--¡Madali!

LUSINO.--¡Madali!
CHITO.--Hintay cayo! hintay!
aco ay ñgañgañga ng upang tumagal

(_Babataquin ang languay at saca magcacalicot_)
at baca sacali
tayo ay malaban
sa mga castila na pauang sucaban.
KALINT.--¡Madali!
LUSINO.--¡Madali!
CHITO.--Hintay! hintay cayo!
madaling maluba ang ikmong Patero

at cung malalaban mahiguit sa ikmo
ang aquing gagauin sa lahat
ng lilo.
ICATLONG DIGMA
Ang mga cazadores, civil, voluntarios at infantería ay masasalubong ni
Tecla at ni Paco.
PEÑA.--Capagca umaga na macaliuay-uay
cami ay umalis