Pisa | Page 8

slechts drie andere kerken
in geheel Italië vertoonen zulk een rijkdom en statige pracht: de
San-Marco te Venetië, de kathedraal te Siena en de basiliek van
San-Paolo-buiten-de-muren te Rome. In de eerste plaats treft u de
kostbaarheid der gebruikte materialen, de vier-en-twintig reusachtige
monolithzuilen van het middenschip en de talrijke andere zuilen van
marmer of graniet, overal door het gebouw verspreid; voorts de
schilderachtige afwisseling van wit en zwart marmer; dan de zuiverheid
en degelijkheid der ordonnancie, de ruime afmetingen--het transept
alleen is bijna zoo groot als eene basiliek;--eindelijk de gloed en de
harmonie der kleuren, nog verhoogd door het geheimzinnig, majestueus
halfdonker, de mystische schemering, die zoo uitnemend bij het
karakter van den tempel voegt. De meer dan honderd vensters,
waardoor de dom zijn licht ontvangt, zijn klein, zeer hoog geplaatst en
ten deele beschilderd. De zuilen worden afgewisseld door die blinde
bogen, waarvan de pisaansche school zoo gaarne gebruik maakt; deze
bogen maken te meer effekt door de tegenstelling met de prachtige
zoldering van verguld hout met blauwe vakken, versierd met rozen,
cherubijnen en het wapen van de Medici.
Het is niet meer dan plichtmatig, de volle aandacht te wijden aan de
architektonische schoonheden van den dom te Pisa, want daarin bestaat
zoo niet de eenige, dan toch zeker de voornaamste aantrekkelijkheid
van deze kathedraal. Dit kan ook moeilijk anders in eene stad, waarvan
het geestelijk leven, juist bij den opgang der Renaissance, onder het
florentijnsche juk gebroken en vernietigd werd. De oude pisaansche
basiliek geeft ons niet, gelijk de meeste andere toskaansche
monumenten, als het ware een kort begrip van de verschillende stijlen,

die elkander sedert de middeleeuwen zijn opgevolgd, eene levende en
schilderachtige staalkaart van kunstscheppingen, die elk den stempel
eener bijzondere periode dragen. De veertiende en de beide volgende
eeuwen zijn hier ter nauwernood vertegenwoordigd door een enkel
fragmentarisch werk. Voor den archeoloog is zulk eene betrekkelijke
eenheid een buitenkansje: de kunstenaar kan zich moeilijker met haar
verzoenen.
Bij gebreke van standbeelden en freskoos van denzelfden ouderdom als
de kathedraal, dat wil zeggen, uit de laatste jaren der elfde of de eerste
der twaalfde eeuw, vindt men althans in den dom een fragment van een
merkwaardig werk van de tweede pisaansche school, van die school, tot
wier schitterendste vertegenwoordigers in het laatst der dertiende en in
het begin der veertiende eeuw, Nicolo en Giovanni Pisano behoorden.
Ik bedoel de twee leeuwen, die de zuilen dragen waarop de preekstoel
rust. Deze twee prachtige beelden, vol leven en beweging, zijn
afkomstig van den ouden preekstoel, die bij den brand in 1596 werd
vernield. Wat er verder van dit monument is overgebleven, zullen wij
in het Campo-Santo terugvinden.
De mozaïek in het koor, Christus tronende tusschen de Madonna en
Sint-Jan den Evangelist, voert ons naar hetzelfde tijdperk, het eind van
de dertiende en het begin van de veertiende eeuw, terug; maar dit is dan
ook het eenige punt van overeenkomst tusschen dit kunstwerk en de
school van Giovanni Pisano; naar den stijl en de stijve, magere figuren
te oordeelen, zou men deze mozaïek voor eene eeuw ouder houden.
Toch hebben wij hier het werk van een beroemden meester, en wel van
niemand minder dan Cimabue, den leermeester van Giotto. In 1300 of
1301 begonnen, bleef het werk steken door den dood des kunstenaars;
een schilder, met name Vicinus, voltooide de mozaïek in 1321. Het is
eene kolossale compositie, maar die geen aanspraak op schoonheid kan
maken; zij staat nog zoo goed als geheel onder den invloed der latere
byzantijnsche school.
De andere kunstwerken behooren voor het meerendeel tot tijdperken,
die eigenlijk geen recht kunnen doen gelden op onze aandacht en
belangstelling.

Wij zullen ons niet ophouden bij de twaalf zijaltaren, voor het
meerendeel door Staggio Staggi vervaardigd. De beschrijving der
schilderijen van een Orazio Riminaldi, een Giovanni Stefano
Maruscelli, een Cosimo Gamberucci en nog een paar anderen van dat
gehalte, kunnen wij gerust overslaan: te meer wijl, twee stappen verder,
in het Campo-Santo zoo vele meesterstukken ons wachten. Toch is ook
de gouden eeuw der schilderkunst in den dom van Pisa door drie
uitnemende werken vertegenwoordigd: Abrahams offerande van
Giovanni Antonio Bazzi, bijgenaamd Sodoma; Sinte-Margaretha en
Sinte-Catharina van Andrea del Sarto.
Sodoma is een meester van den eersten rang, dien men alleen in
Toskane naar waarde kan leeren schatten en lief krijgen. Pisa bezit van
hem slechts een enkel meesterstuk, een schilderij op doek, en moet dus
verre onderdoen voor Siena en Monte Oliveto Maggiore met hun
heerlijke freskoos; maar Abrahams offerande is een juweel, waardig op
eene lijn gesteld te worden met de beste werken van Correggio en
Titiaan. Abraham, met ontbloote beenen, het lijf bekleed met eene korte
tuniek van het schoonste blauw en een golvenden rooden mantel, met
een lang afhangenden baard, een hoog voorhoofd, de oogen ten hemel
geheven, heft met sprekend ziel vol gebaar het