Noli Me Tangere | Page 9

nacabigkís n~g balát, Nuestra Señora de Turumba,
Nuestra Señora de Salambaw at iba pang lubháng napacarami.--P.H.P.
[26] "Hindî carapatdapat" ang cahulugán n~g sabing "indigno," salitang
caraniwang sabihin n~g m~ga nacacastiláan.--P.H.P.
[27] Tinatawag na cadete ang nag-aaral sa isáng colegiong doo'y
itinutúrò ang m~ga bagaybagay na nauucol maalaman n~g isáng
militar.
[28] Taga ibáng lúpà, sa macatuwid ay hindî taga Filipinas ang
cahulugán n~g sabing "extranjero." Gayon ma'y dî caraniwang
tawaguing "extranjero" ang insíc, ang castílà, ang turco, ang japonés,
ang bombay, ang colombo at ibá pa; sila'y tinatawag ditong insíc,
castílá, "turkiano," japón, bombay, colombo. Tinatawag lamang
"extranjero" ang inglés, alemán, francés, suizo at ibá pa, sa pagca't
iniuucol lamang ang sabing "extranjero" sa m~ga man~gan~galacal na
may malalaking puhunan.--P.H.P.
[29] Ang bubóng na tablá n~g m~ga sasacyán.
[30] Tinatawag na "paisano" n~g m~ga sundalo ang hindî
militar.--P.H.P.
[31] Caraniwang tinatawag na "biscuit" ang biscochong na sa m~ga
maliliit na latang nanggagaling sa Inglaterra. Tinatawag dito sa ating
"biscocho" ang m~ga malulutóng na tinapay, gaya n~g tinatawag na
"biscocho y caña" at "biscocho y dulce," at ang tunay na biscocho'y
tinatawag na "sopas" n~g m~ga dî nacaaalám n~g wicang castílà.
N~gayo'y gumágawâ na rito sa atin n~g masasaráp na biscochong hindî
saból sa m~ga nanggagaling sa Inglaterra, ang La Perla ni G.J.E.
Monroy, ang La Fortuna ni G. Claro Ong at ibá pa. Carapatdapat
papurihan ang m~ga cababayang itóng naglíligtas sa Filipinas na
bomobowís sa m~ga taga ibáng lupaín sa pagbilí n~g m~ga bagay na
dito'y nagágawâ.--P.H.P.

[32] Maran~gal na general ni Cárlos V at ni Felipe II. Siya ang
nagtagumpáy sa panghihimagsic n~g Paises Bajos at nacalupig sa
Fort.--P.H.P.
[33] Ang talaán n~g m~ga oficial at m~ga púnò sa m~ga hucbó.
[34] Ang may catungculang umusig sa masasamang tao at man~gasiwà
sa capanatagán n~g m~ga bayanbayan. N~g panahón n~g Gobierno
n~g España'y may dalawang bagay na Guardia Civil dito sa Filipinas:
"Guardia Civil" ang pan~galan n~g m~ga na sa bayanbayan n~g m~ga
lalawigan, at "Guardia Civil Veterana" ang na sa ciudad n~g
Maynílà.--Pawang m~ga filipino ang m~ga sundalo n~g Guardia Civil
at n~g Guardia Civil Veterana, at m~ga castílà ang m~ga oficial at ang
m~ga púnò. Manacánacáng nagcacaroon n~g alferez at tenienteng
m~ga filipino. Ang nahalili n~gayon sa Guardia Civil ay ang Policía
Insular, na tinatawag ding Policía Constabularia, at sa Guardia Civil
Veterana ay ang Policía Metropolitana na pawang americano at ang
Policía Municipal na pawang filipino. Bucod sa Guardia Civil at
Veterana'y may m~ga Cuadrillero pa na pawang filipino ang m~ga
sundalo at pinunò, na ang caraniwa'y fusil na walang cabuluhán at
talibóng ang m~ga sandata. N~g m~ga hulíng taón n~g Gobierno n~g
castila'y nagcaroon sa Maynílà n~g m~ga tinatawag na "Guardia
Municipal," na ang dalang sandata'y revolver at sable. Sa macatuwíd
ang m~ga namamahalà n~g catahimican n~g m~ga namamayan, n~g
m~ga hulíng panahón n~g m~ga castilà, dito sa Maynílà'y ang Guardia
Civil Veterana, ang Guardia Municipal at ang Cuadrillero, at sa m~ga
lalawiga'y ang Guardia Civil at ang Cuadrillero, bucód sa Policía
Secreta na itinatag dito sa Maynílà, hindî co matandaan cung n~g taóng
1894 ó 1895.--P.H.P.
[35] Ang nagtuturò sa paaralan.--P.H.P.
[36] Colegio ó paaralang m~ga fraileng dominico ang may-arì at silá
rin ang nan~gagtuturò.
[37] Tinatawag na "dialéctico" ang gumagamit n~g dialéctica. Ang
"dialéctica'y" ang carunun~gang ucol sa pag iisip-ísip at ang m~ga
pinanununtunang landás sa bagay na itó.--P.H.P.

[38] Si Santo Domingo de Guzman ang nagtatag n~g capisanan n~g
m~ga fraileng dominico cayá sila'y tinatawag na m~ga anác ni
Guzman.--P.H.P.
[39] Ang nananatili sa pakikipanayam sa sangcataohan; ang hindî
sacerdote.
[40] Ang nagpápalagay n~g m~ga paláisipang dapat sagutin at tutulan
sa pan~gan~gatowiran n~g catalo.
[41] Ito'y ang balitang si G. Benedicto de Luna, marunong na
abogadong filipino.
[42] Ang pagtatan~gî at pagbubucod n~g pinagmamatuwirang anó
man.
[43] Ang m~ga inanác ó iniapó n~g m~ga unang senador sa Roma.
[44] M~ga fraile.
[45] Si Enrique Heine ay bantóg na poeta at crítico alemán. Sumulat sa
wicang alemán. Ipinan~ganác n~g 1796 at namatáy n~g 1856.
[46] Ang m~ga dios sa pinagtapunan.
[47] Ang Tyrol ay isáng magandáng panig n~g Suiza at Baviera at isá
sa m~ga lalawigan n~g Austria-Hungría. May siyam na raang libong
tao ang namamayan doon.
[48] Tinatawag na equinoccio ang pagcacaisá n~g hábà n~g araw at
n~g gabí. Nagcacaequinoccio pagpapasimulâ n~g signo Aries at
pagpapasimulâ namán n~g signo Libra. May equinoccio n~g tag-araw,
mulâ sa 20 hanggang 21 n~g Marzo, at may equinoccio n~g tag-ulan,
mulâ sa 22 hanggang 23 n~g Septiembre.
[49] Halos talós n~g lahát n~g fipinong ang cahulugán n~g
"morisqueta" ay canin; n~guni't ang walâ marahil nacacaalám niyan ay
cung saang wicà nanggaling; sa pagca't ang sabing morisqueta'y hindî
wicang castilà, hindî tagalog, hindî latín, hindî insíc at iba pa. ¿Ang

m~ga fraile cayâ ang nagtatag n~g salitang iyan?
[50] Sinabi co na sa sa isá sa m~ga paunawà sa Buhay ni