Lucifer

Lucifer, by Joost van den Vondel

The Project Gutenberg EBook of Lucifer, by Joost van den Vondel
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net
Title: Lucifer Treurspel
Author: Joost van den Vondel
Release Date: November 20, 2005 [EBook #17076]
Language: Dutch
Character set encoding: ISO-8859-1
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LUCIFER
***

Produced by Marc D'Hooghe

LUCIFER
Treurspel
door
JOOST VAN DEN VONDEL

Met inleiding en aanteekeningen van L. SIMONS
* * * * *

PRAECIPITEMQUE IMMANI TURBINE ADEGIT
[HIJ DEED HEM NEDERTUIMELEN IN EEN ONTZAGLIJKEN
DWARRELWIND"--
VERGILIUS: AENEIS VI, 599]

'k Zag er ook Salmoneus, Aeols zoon, Vervaarlijk pijnigen, die, als een
allersnoodste, Gods weerlicht, donderkloot en bliksemstraal nabootste.
Dees liet in Griekenland, en midden door de stad Van Elis, daar hij
trotsch op zijnen wagen zat, Zich met vier paarden door den drang der
Grieken roeren En, zwaaiende eene toorts, braveeren met rumoeren De
Goden in de lucht en stak ze naar hun kroon. Dees zinnelooze durft de
koopren brug uit hoon Oprennen met zijn paard en weet met razen,
ruischen En storm den bliksem en den donder na te kuischen Dat
niemand ooit vermocht. Maar Gods almogendheid, Om fakkel, rookrig
licht noch zulk een onbescheid Verlegen, schoot met kracht en uit de
dikke wolken, Dreef met een dwarrelwind, ten spiegel aller volken,
Hem neder dat hij plofte.
Uit VONDELS vertaling van Vergilius: Aeneis, VIe Zang
* * * * *
VOORWOORD
Vondel en zijn werk te verstaan is daarom voor ons, in dezen tijd, zoo
moeilijk omdat de dichter zoo veelzijdig gerijpt was in een wereld van
weten, denken en gevoelen, die ons niet alleen vreemd is in menigerlei
opzicht, maar die we nauwelijks meer kennen. Schrijvers las hij en
kerkschrijvers kende hij, en autoriteiten eerbiedigde hij, en

gebeurtenissen beleefde hij, wier bestaan ons al te licht ontgaat als wij
zoeken zijn arbeid te verklaren. Een wonderbaarlijke mengeling leefde
in hem van middeleeuwsche opvattingen, klassieke leerstellingen en
histories, en bijbelsch-kerkelijke legenden en dogma's, en dit alles, naar
den weinig kritischen geest van zijn tijd en naar den tot eerbied
gestemden eigen zin, die zoo sterk in hem leefde, aanvaard als niet of
nauwelijks te betwijfelen waarheden. En daarbij hij levend in een eeuw
van geweldige worstelingen: tusschen overgeleverd gezag en
vrijheidsdrang; tusschen vorsten en volkeren; tusschen allerlei
verscheidenheden van Christendom, en tusschen Christendom en
Mohammedanisme.
Vondels Lucifer is dan ook geen louter "bijbelsch" en "Christelijk"
werk. Zonder dat hem "de grijze fabelen van den Reuzenstrijd" of het
verhaal van Salmoneus[1] of de fabel van Faeton door het hoofd
gespeeld hadden, als symbolisch ware worstelingen tegen de
oppermacht der wereld, had hij van de eenvoudige kerklegenden
omtrent Lucifers verzet, afval en val geen aldus gefigureerd treurspel
kunnen opbouwen, waarin een strijd tusschen de oproerige en de
standvastige Engelen geteekend wordt, met wapens, zwaarden en in
krijgsorde geschaarde legers. In de voorstelling van een wereld van
Goden en halfgoden, waarin de almacht zelfs van den Oppermachtige
beperkt was door de wereldorde, en die elkaar benijdden en bestreden,
was een worsteling denkbaar als tusschen Zeus en Prometheus,
tusschen Thor en Loki. In een hemel met een werkelijk almachtig God
is de strijd vooruit beslist; een pogen om zich op Zijn plaats te zetten
ondenkbaar, en een worstelen met wapengeweld iets wezenlijk
onzinnigs. Maar geen treurspel, geen drama had kunnen ontstaan,
indien Vondel zich aanstonds en geheel aan deze beschouwing had
overgegeven. En ten andere was Vondel, hoezeer ook ingeleefd in de
oude mythologieën en klassieke overleveringen, te zeer een Christen,
om van de worsteling tusschen hoovaardij en Almacht een zoo sterk,
zoo doorleefd, zoo gewijd en hooggehouden spel, als zijn Lucifer
geworden is, te maken, wanneer hij niet die worsteling geteekend had
als begonnen tegenover zijn eigen, innigst vereerde Godheid en in
verband met wat hèm het opperst wereldgegeven was: de
menschwording Gods in Christus. Zijn Salmoneus en zijn Faeton zijn

vergelijkenderwijs blasse en bloedlooze werken gebleven, zonder
aanwarming van zijn dieper devotioneel leven als in zijn Lucifer uiting
vond.
* * * * *
Is Vondel, behalve door de klassieke wereld en haar overleveringen,
naast de Christelijke, ook nog beheerscht door de historische
gebeurtenissen en door politieke bedoelingen?
Men weet dat èn Jonckbloet èn Van Lennep het betoog geleverd
hebben, dat Lucifer zelfs heel en al niets was, of tenminste
voornamelijk, dan een politieke allegorie op onzen opstand tegen
Spanje.
Ik heb aan deze betoogen nooit veel waarde gehecht, al was het
allereerst omdat Jonckbloet--en Van Lennep, ondanks zijn groote
Vondelvereering, toch eigenlijk ook--beiden veel te rationalistisch
waren om Vondel te begrijpen. Jonckbloet, (ik heb als zijn leerling