Leabhráin an Irisleabhair--III | Page 4

known to their children. Stracadh as na
préamhacha, torn out of the roots. An ithir, the soil. Geamhar, young
grass. Scairt sa bhearnain, a bush in the gap.

III. SCOIL GHAEDHEALACH.
Is beag an mhaitheas dúinn bheith ag trácht thar Ghaedhilg & ag
áiteamh ar dhaoinibh gur beó-theanga í muna bhféadfaimíd í
shaothrughadh mar shaothruighthear gach beó-theanga 'san Eóraip. Is
beag an mhaitheas bheith ag iarraidh smacht a chur ar dhaoinibh bochta
gábhataracha, ar lucht iascaireachta, ar lucht sclábhaidheachta, is ar a
leithéididhibh, bheith ag iarraidh maide a thabhairt dóibh muna
labharfaid Gaedhilg iad féin is muna labharfaid Gaedhilg le n-a
bpáistidhibh & bheith ag gearán ná fuil ruainne do'n Spioraid
Ghaedhealaigh fágtha 'n-a measc nuair a mhothuightear an tuile ag
trághadh & gan caoi ar chasadh aici. Is beag an mhaitheas é sin go léir
muna bhféadaimíd gach nídh bhaineann le n-a ngnó saoghalta do
mhúineadh dos na daoinibh i nGaedhilg. Muna bhfuil brigh 'san
Ghaedhilg fé láthair acht chum iasc do chomhaireamh nó cearca do
dhíol ar mhargadh nó déirc a lorg ó thigh go tigh nó fós chum amhráin
shultmhara do chanadh le hais na teineadh, ní fada fhanfaidh fiú na

bríogh soin féin innti, agus is beag an mhaitheas dúinn bheith ag
gabháil dí agus ag tabhairt iarrachta ar í choimeád 'n-a beathaidh. Ní
féadfaidh daoine bheith i gcomhnuidhe ag díol cearc nó ag
comhaireamh éisc nó ag lorg na déirce--caithfear a lán rudaidhe nach
iad a dhéanamh, & muna mbeidh sé i gcumas na ndaoine iad a
dhéanamh i nGaedhilg déanfar i mBéarla iad agus léigfear an
Ghaedhilg le fuacht is le faillighe. Má fhanann gach duine óg is aosta, a
labhrann Gaedhilg is ná fuil tabhairt suas i mBéarla air, má fhanann sé
'n-a illiterate, má's éigin dó a mharc (×) a chur i bpáipéar i n-ionad a
anma, má's éigin dó múinteóir Béarla d'fagháil dá chlainn nó iad a
bheith 'n-a n-illiterates mar é féin--má leantar do'n chleas soin, is gearr
a bheidh a leithéidí sin d' illiterate n-ár measc, is geárr a bheidh Béarla
ag éinne acht drabhghail bheag gan bhrigh. Cad do ruaig an Ghaedhilg
as Conntae Luimnigh, as Conntae Tiobrad Árann, as ur-mhór de
Chonntae Chorcaighe, as Cathair Chorcaighe agus as conntaethibh is
cathrachaibh nach iad? Cad do chuir an fán uirthi, ó aimsir an
droch-shaoghail go dtí seo? 'Neosad-sa díbh cad do chuir fán is ruagairt
ar ár dteangain. Leath-chéad bliadhan o shoin nó ós a chionn bhí sí dá
labhairt go flúirreach ag óg is aosta ar fuaid na Mumhan, & ba dhóigh
le duine ná tiocfadh aon bhriseadh go bráth uirthi. Bhí filidheacht le
fagháil aisti, bhí scéalta fiannaidheachta le fagháil aisti, bhí comhrádh
suilt is grinn le fagháil aisti. Dar ndóigh ba mhaith an rud sain. Acht ní
fhéadfadh daoine maireachtaint ar rannaibh filidheachta, is ní
bhainfeadh eachtraidhe ar Oisín is ar Oscar an tart ná an t-ocras de
mhuirighean óg neamh-chongantach. Níor féadadh dul chum cinn le
gnó an tsaoghail gan tabhairt suas éigin oireamhnach, & ní raibh an
tabhairt suas soin le fagháil i nGaedhilg, & bhí sé le fagháil i mBéarla.
Dá bhrigh sin cuireadh an Ghaedhilg i leath-taoibh & tá a rian uirthi
indiu. Tá an rud céadna soin ar siubhal fá láthair. Táthar ag cur na
Gaedhilge i leath-taoibh d'fhonn tabhairt suas tairbheach d'fhagháil i
mBéarla. Agus beifear dá cur i leath-taoibh go mbeidh sé 'n-ar gcumas
teagasc oireamhnach tairbheach a thabhairt i nGaedhilg do'n aos óg a
labhrann í do réir dhúthchais. Is maith an rud timthiridhe do scaoileadh
amach fá'n dtuaith; is maith an sud craobhacha do chur ar bun annso is
annsúd 'sna críochaibh Gaedhealacha. Ní'l aon locht agam le fagháil
ortha, acht creid mise leis ní réidhteochaidh timthiridhe an cheist go lá
an chunntais. Dá mbeadh timthire againn i gcóir gach sráid-bhaile nó

gach baile Gaedhealach & gach timthire a bheith ag obair go dian
dúthrachtach ó cheann ceann na bliadhna, dá mbeadh craobh do
Chonnradh na Gaedhilge i ngach baile & na leabhair is deise 'san
domhan dá gcur amach gach seachtmhain agus an ceól is bríoghmhaire
i nÉirinn dá spreagadh agus an rinnce is anamamhla le fagháil fá ghléas
againn--ní chuirfeadh na neithe sin go léir sonas ná bail ar ár dteangain
dá mbadh rud é gur bh'éigin do'n aos óg iompódh ar an mBéarla chum
an tabhairt suas d'oireann dóibh dá ngnó saoghail d'fhagháil. Is mar sin
atá an scéal fá láthair, agus is mar sin a bheidh an scéal go gcuirfear
scoileanna fíor-Ghaedhealacha ar bun. Acht mar adeir Conán Maol,
tosnuightear le héan-scoil amháin. Bíonn gach aon tosnughadh lag.
Lastaréan-choinneal bheag amháin mar thosnughadh, agus is gearr go
mbeidh soillse ar ndóthain againn. An bhfeacabhar riamh an chuma i
n-a lastar na coinle 'sna heaglasaidhibh. Nuair a bhíonn cruinniughadh
mór bailighthe le chéile agus