Gwaith Samuel Roberts | Page 7

caf garreg i gynnal fy mhen.
Mewn ing rhaid im' farw, nis gallaf fyw'n hwy,?Mae'r holl gorff yn glwyfus, a'r galon yn ddwy;?O na chawswn drengu yn mynwes fy ngwlad,?Fy mhlant a fy mhriod, fy mam a fy nhad.
Wrth farw, fy ngweddi daer olaf a fydd,?I'r caeth o'i gadwynau gael myned yn rhydd:?Pa Gristion, heb deimlo ei galon mewn aeth,?All gofio du lafur ei frodyr sy'n gaeth?
O Brydain brydweddol! "Arglwyddes y donn,"?Na ad i un gaeth-long ymrwygo drwy hon;?Cwyd Faner wen Rhyddid, nes gwawrio y dydd?I'r olaf gael dianc o'i gadwyn yn rhydd.
Y CREULONDEB O FFLANGELLU BENYWOD.
A ysgrifenwyd wrth ddarllen penderfyniad barbaraidd blaenoriaid dideimlad planfeydd Jamaica, i ddinoethi a fflangellu gwyryfon a gwragedd.
Pe bae gennyt deimlad, pe byddi tyn Gristion,?Fe wridai dy wyneb, fe waedai dy galon,?Weld menyw brydweddol wrth gadwyn yn crynnu,?Dan fflangell anifail yn griddfan a gwaedu;
O ystyr, yn dirion, ei gwylder a'i dagrau;?Tafl ymaith y fflangell, a dryllia'i chadwynau.
Dwys glwyfir, bob ergyd, ei chorff teg tyneraidd,?Ond dyfnach y clwyfir ei gwylder benywaidd;?Heblaw ei harcholli o'r ddaear i'r ddwyfron,?Mae'r fflangell mewn ail fodd yn cyrraedd ei chalon;
O ystyr, yn dirion, ei gwylder a'i dagrau;?Tafl ymaith y fflangell, a dryllia'i chadwynau.
Pan oeddit yn faban hi'th wasgai i'w mynwes,?A breichiau o'th amgylch, hi'th gadwai yn gynnes;?Rho'i gusan, dan wenu, i'th gadw'n ddiddanus,?Ac ar ei bron dyner hi'th siai i orffwys:
O ystyr, yn dirion, ei gwylder a'i dagrau;?Tafl ymaith y fflangell, a dryllia'i chadwynau.
Trywenid ei mynwes gan ingawl ddwys alaeth,?A gwewyr dirboenus, cyn dyfod yn famaeth:?A chreulawn ei gwasgu mewn cyfyng amgylchiad,?Sy'n gofyn ymgeledd, tynerwch, a chariad;
O ystyr, yn dirion, ei gwylder a'i dagrau;?Tafl ymaith y fflangell, a dryllia'i chadwynau.
Dyngarwch a rhinwedd ymgiliant i wylo,?A chrefydd, o hirbell, saif draw dan och'neidio,--?Gweld gwaedlyd archollion y fflangell gylymog?Yn gwysau plethedig dan ddwyfron y feichiog;
O ystyr, yn dirion, ei gwylder a'i dagrau;?Tafl ymaith y fflangell, a diyllia'i chadwynau.
Mae Llywydd y bydoedd yn gweled ei chlwyfau,?Mae'n clywed ei chwynion, mae'n cyfrif ei dagrau,?Mae'n codi i ddial--clyw'r daran yn rhuo--?Mae'n gwisgo ei gleddyf, mae bron mynd i daro:
O cryned dy galon! ymostwng mewn dychryn,?Tafl ymaith y fflangell, a dryllia y gadwyn.
Y FENYW WENIEITHUS.
Ar wyll y nos, dan dywyll lenni'r hwyr,?Pan guddid gwen yr haul dan orchudd llwyr,?Yn nrws ei thy, yn denawl wenu'n llon,?Mewn esmwyth wisg, a dichell dan ei bron,?Y fenyw deg wenieithus welaf draw,?Yn gwamal droi ei llygaid ar bob llaw,?Nes canfod llanc mwyn hardd-deg, ond heb bwyll?Na deall da i ochel hudawl dwyll.
Gan ddal ei law, hi a'i cusanodd ef,?Ac mewn iaith ystwyth, gyda dengar lef,?Dywedai'n hyf,--"Roedd im' aberthau hedd,?Ond cedwais wyl, a gwnaethum heddyw wledd:?Yr hen adduned ddwys, cywirais hi,?A brysiais heno'n llon i'th gyfarch di:?Fy ngwely drwsiais a cherfiadau gwych,?Ac a sidanaidd lenni teg eu drych;?Mwg-derthais ef ag enaint peraidd iawn,?O aloes, myrr, a sinamon, mae'n llawn.?Tyrd gyda mi,--ni chawn byth gyfle gwell?I garu'n gu,--mae'r gwr yn awr ymhell:?O arian cymerth godaid yn ei law,?Ac ar y dydd amodol adref daw.?Mae dyfroedd cel fel gwin i'r galon brudd,?Cawn hyfryd wledd o beraidd fara cudd."
A'i geiriau teg, ei droi a'i ddenu wnaeth,?Nes cael i'w rhwyd ei galon ffol yn gaeth;?Fel ych yn fud i'r lladdfa aeth yn glau,?Neu fel yr ynfyd cyn i'r cyffion gau:?Heb gofio gwg na llygad craff yr Ior,?Canlynodd hi, gan ddistaw gau y ddor.
Ymysg ei fwyn hoff gu gyfoedion llon,?Lle rhodiai gynt heb ofid dan ei fron,?Nac yn ei dy, ni welwyd mono mwy;?Ei geraint oll, mewn galar gwelid hwy.?Ei dad, mewn dagrau, ro'i ei ben dan gudd,?A'i fam, wrth riddfan, rwygai 'i mynwes brudd.
Wrth wrando llais y fenyw ddengar ddrwg,?Cynhyrfir Ior y nef i wisgo gwg;?Porth uffern yw ei haddurnedig dy,?A'i ffordd i gell oer angau'n arwain sy;?Gweu maglau mae i ddal eneidiau'n gaeth?Yn nyfnder gwae, i oddef bythol aeth;?Os yno'r a, nid oes i'r adyn ffol?Ond gobaith gwan y dychwel byth yn ol.
Y TWYLLWR HUDAWL.
Mewn hyfryd le o gyrraedd swn y byd,?Y trigai'n llon forwynig deg ei phryd;?Hoff unig ferch ei dedwydd fam a'i thad,?Heb dan ei bron na briw na thwyll na brad.
Pan, gyda'r wawr, y pigai'n llon o blith?Pei-lysiau'r maes a dagrau'r bore wlith,?Y rhosyn coch a'r lili, teg eu drych,?I fritho'n hardd ei swp o flodau gwych,?A phan adseiniai lais yr eos fwyn,?Gan heinif ddawnsio'r gan o dwyn i dwyn,--?O'r braidd, er craffu, gall'sid dweyd ar g'oedd,?Pa un ai dynes ai angyles oedd.
Ond gwywo wnaeth y gwrid oedd ar ei grudd,?A buan ffodd y gan o'i mynwes brudd.?Un hwyr, gan wisgo gwen, rhyw dwyllwr ddaeth?I geisio 'i dal mewn hudawl serch yn gaeth.?Wrth weld ei wen, ei chalon dyner wan,?Heb feddwl drwg, orchfygwyd yn y fan:?A'r gelyn cas, 'nol ei handwyo hi,?Arllwysai wawd, heb wrando ar ei chri.
Ei thad, wrth weld ei gwarth, creuloni wnaeth,?A'i galon falch fel darn o garreg aeth;?Dan erchyll reg--gan droi ei wyneb draw--?Ei gwthio wnaeth o'i dy i'r gwynt a'r gwlaw;?A chloi ei ddrws, gan greulawn dyngu'n ffol,?Na