Gwaith Mynyddog. Cyfrol II | Page 9

fyth
pan deimlwch chwi'ch hun
Yn taro ynghyd ag asgwrn pen dyn!

Felly 'rwy am fynd i'r 'Eryr Mawr,'
Mae'r gwynt yn ddigon a tharo
dyn lawr."
Ac i mewn ag ef ar frys.
Fe wenai pawb wrth ei weled e'
Y torrwr beddau yn cymeryd ei le

O dan y fantell simnai fawr,
(A chwarddai y tan dan ruo'n awr),

Oblegid 'roedd pawb yn ei garu ef,
O fab yr yswain i'r tlota'n y dref.
"Wel, dowch a stori," ebe gwr y ty,
"Rhyw chwedl ddifyr am bethau
a fu."
'Roedd pawb yn gwybod mai ef oedd tad
Adroddwr chwedlau
yr holl wlad.
Fe wyddai am bob yspryd bron
Fu'n tramwy hyd y
ddaear hon;
Fe fedrai ddychryn calon wan,
A'i gwneud yn ysgafn
yn y fan;
Fe allai gau ac agor clwy',
A medrai ddynwared pawb yn
y plwy'.
"Mae'r torrwr beddau mewn syched braidd,
Rhowch iddo gornied o
gwrw brag haidd,"
Ebe gwr y ty yn awr;
"Mae stori sych yn ddigon o bla
Os na fydd
llymaid o ddiod dda
Yn helpu y stori lawr."
Y CHWEDL.
I.
Ar nos Nadolig oer a llaith,
Ers deugain o flynyddau maith,
Bu farw

Harri Huws;--'roedd ef
Yn cael ei garu gan bawb trwy'r dref.
Bu ef i
mi yn gyfaill pur.
A chalon gywir fel y dur,
A diwrnod tywyll,
prudd ei wedd,
Oedd y dydd rhoed Harri yn ei fedd.
Gadawodd eneth ysgafn droed
O'i ol,--yn un ar bymtheg oed;

'Roedd iechyd ar ei gruddiau cu,
A chwarddai serch o'i llygad du.

Bum i yn dysgu'r eneth hon
I ddweyd A B yn blentyn llon,
Ac wrth
ei dysgu, credais i
Y dysgai'r ferch fy ngharu fi;
Ond ffoledd oedd
i'r eneth dirion
I feddwl caru hen wr gwirion.
Daeth morwr llon i siarad a hi,
A dygodd fy Elen oddi arnaf fi,
Ond
dd'wedais i air erioed wrth hon
O'r hyn a deimlais dan fy mron;
Na
gair yn erbyn y morwr chwaith,
Oblegid hwy fuont am flynyddau
maith
Yn chwareu a'u gilydd fel y mae plant
Ar ochr y bryn neu lan
y nant;
Ond waeth tewi na siarad, ryw noson ddu
Aeth y morwr
ymaith ag Elen gu!
Nis gallaf ddirnad byth er hyn
Pa fodd yr aeth bore'i bywyd gwyn
O
dan fath gwmwl, na pha fodd
Y daeth amheuaeth ag y todd
Gymeriad oedd mor bur;
'Doedd neb yn meddwl yn y wlad
Y
buasai impyn tyner, mad,
Yn dwyn fath ffrwythau sur.
Agorai'r wawr ei hamrant clau,
Ac ymaith a fi ar ol y ddau,
A
digwydd wnaethum fynd 'run ffordd,
Tra curai'm calon megis gordd,
Dan bwys briwedig fron;
Mi cefais hwy. Nis gallaf ddweyd
Pa un
ai gofid oedd yn gwneud
I'm dagrau redeg dros fy ngrudd,
Ai ynte
ryw lawenydd prudd;
Ond rhedeg wnaethant fel y lli'
Pan ddaeth y
newydd gynta 'i mi
Fod Mari'n wraig i John.
II.

Pan gwrddodd Mari gyda fi,
Ei dagrau redent fel y lli;
Hi deimlai'n
ddedwydd ar un llaw,
Ac o'r tu arall, ofn a braw
A lanwai'i bron. Hi
ddwedai'r oll
Oedd yn ei theimlad yn ddigoll;
Agorai'i bron, can's
roeddwn i
Yn gyfaill mebyd iddi hi.
Datodai glo ei chalon fawr,
A dwedai'i thywydd imi'n awr,
A'r fath
onestrwydd yn ei phryd
Nes teimlwn i'm teimladau i gyd
Yn toddi'n
llwyr; a gwenau hon
A wnaent i minnau wenu'n llon,
A gweld ei
dagrau'n treiglo'n lli
A sugnent ddagrau 'nghalon i.
Ond pan yn tynnu tua phen
Ei chwedl brudd, fy ngeneth wen
A
ddwedai, gyda'i llygad du
Yn saethu teimlad ar bob tu,--
"O fel yr
ofnwn wg fy mam,
Yr hon a'm gwyliodd ar bob cam:
A balchder
gyda thanllyd serch
A'i gwnaeth yn ffol uwch ben ei merch.
"Priodi a wnaethum heb wybod i mam--
'Roedd hynny, 'rwy'n addef,
yn bechod a cham;
Ond beth oedd i'w wneud, a pheth ddaethai i'm
rhan,
Pan oedd cariad mor gryf, a minnau mor wan?
Ni allwn
gyfaddef i mam er y byd,
Ond wedi priodi, ni aethom ynghyd
I
ofyn maddeuant ei mynwes dinam,
Ond serch wedi'i gloi erbyn hyn
oedd gan mam.
"Hi allodd gau y drws a'i gloi
Ar ol ei merch, a medrodd droi
Clust
fyddar at fy ymbil taer,
A dweyd yng ngolen'r lleuad glaer,--
'Gan
iti fynnu'th ffordd bob cam,
A chroesi 'wyllys gref dy fam,
Dos
gydag ef, yr hoeden ffol,
A phaid a dychwel byth yn ol.'"
Fe wylai Mari'n hidl fan hon,
Agorodd holl argaeau'i bron,
A
d'wedai,--"'Nawr, fy nghyfaill pur,
Cyn darfod adrodd chwedl fy
nghur,

A wnewch chwi addaw'r funud hon
I gloi y chwedl yn eich
bron
O wydd pob dyn trwy'r byd;
Er imi dynnu arnaf gam,
Ac er im'
ddigio mynwes mam,

Fy mam oedd hi o hyd.
"Aeth heibio flwyddyn gron, fy ffrynd,
A holl dafodau'r lle yn mynd

Yn gyflym gyda'm hanes prudd,
A mam rhy falch o ddydd i ddydd

I geisio clirio'i geneth wen,
A cheisiai gadw i fyny'i phen
Drwy
fynd i'r eglwys yn ei du,
Fel pe buasai'i geneth gu
Yn gorwedd yn ei
thawel fedd,
Lle gorffwys pawb mewn hun a hedd."
Un noson oer, mewn gaeaf du,
Eisteddwn ar fy aelwyd gu,
Gan
wylio'r marwor mawn a choed
Yn syrthio'n lludw wrth fy nhroed,

Yn ddrych o ddynion llon eu gwedd
Yn goleu i ddiffodd yn y bedd.

Fy meddwl grwydrai'n rhydd a ffol.
Pan yn ddisymwth o'm tu ol

'Roedd swn cerddediad!--pan y trois,
Mi glywn fy enw mewn acen
gyffrous,
A phwy oedd yno ger fy mron
Ond