De Harmonie van het Dierlijke Leven

Harmonie van het Dierlijke
Leven, by F.C. Donders

Project Gutenberg's De Harmonie van het Dierlijke Leven, by F.C.
Donders This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and
with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away
or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net
Title: De Harmonie van het Dierlijke Leven De Openbaring van Wetten
Author: F.C. Donders
Release Date: November 16, 2005 [EBook #17079]
Language: Dutch
Character set encoding: ISO-8859-1
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE
HARMONIE ***

Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
http://www.pgdp.net. This file was produced from images generously
made available by The Internet Archive/Canadian Libraries.

DE HARMONIE VAN HET DIERLIJKE LEVEN
DE OPENBARING VAN WETTEN.

* * * * *
INWIJDINGSREDE, BIJ HET AANVAARDEN VAN HET
HOOGLEERAARSAMBT AAN DE UTRECHTSCHE
HOOGESCHOOL
DOOR
DR. F.C. DONDERS.
UITGESPROKEN 28 JANUARIJ 1848.

VOORBERICHT.
Wij lezen bij den voortreffelijken Henle, dat, in de physiologie en
vooral in de pathologie van het dierlijke leven, de teleologische
beschouwingswijze (vragende naar het doel der verschijnselen) zich
nog bijna overal krachtig doet gelden--en wie geen vreemdeling is in
deze wetenschappen, staat gereed, die uitspraak te beamen.
Immers niet enkel worden de verschijnselen hier met het praedicaat van
doelmatig bestempeld: teleologische betoogen ook vindt men als
bewijsgronden in het midden gebragt en erkend, ja! in plaats van de op
te sporen oorzaak, wordt het onderstelde doel tot "verklaring" der
verschijnselen ingeroepen. Of ziet men niet, zelfs door sommige
Coryphaeën in de wetenschap, eene teleologische levenskracht, eene
heelkracht der natuur, aan duizenden, van de meest verschillende
oorsaken afhankelijke, verschijnselen ten gronde gelegd?
Reeds vroeger (Gids 1846, bl. 893 e.v.) heb ik de teleologische
beschouwingswijze--als ontbloot van absoluten grond, en hierom
willekeurig en onwetenschappelijk--met een enkel woord bestreden.
Het onderwerp evenwel scheen mij gewigtig genoeg voor eene meer
uitvoerige behandeling, en, om deszelfs algemeene strekking, tevens
bijzonder geschikt voor eene openlijke rede.
Ik stelde mij hierom voor, hetzelve, bij gelegenheid der aanvaarding

van het hoogleeraarsambt, nader te behandelen,--en vooreerst te
betoogen, dat, wanneer wij het doel in de verschijnselen der natuur ook
geenszins loochenen, eene leer van het doel nimmer wetenschap
worden kan, en derhalve op het natuurkundig gebied niet mag worden
geduld;--ten anderen te doen zien, dat--waar, bij de prachtvolle en
ingewikkelde harmonie van het dierlijke leven, de, als ware het,
aangeboren neiging van den mensch tot anthropomorphismus het doel
als de oorzaak ons wil opdringen--het opsporen der wetten van wording,
naar de oorzakelijke methode, niettemin mogelijk blijft;--en eindelijk
had ik willen aantoonen, hoe, schier in elke wetenschap der natuur,
dwalingen en bekrompene beschouwingen uit de teleologische
zienswijze zijn ontsproten, die ook thans nog, inzonderheid op het
gebied der physiologie--bij name die van het ziekelijke leven, de
verdere ontwikkeling belemmeren, en met het stellig karakter van
wetenschap geenszins strooken.
Voor dit laatste gedeelte echter, waaruit het duidelijkst de
noodzakelijkheid zou zijn voortgevloeid, om de teleologie van het
natuurkundig terrein te weren, ontbrak mij ditmaal de tijd. Elders hoop
ik dien later te vinden.
Mogen ook zij, wier meeningen en begrippen van de hier
voorgedragene afwijken, deze bladeren zonder vooroordeel ter hand
nemen, en verder ook niemand al te ligtvaardig het vonnis er over
uitspreken!
DE SCHRIJVER.
* * * * *
Edelgrootachtbare heeren curatoren der Utrechtsche Hoogeschool!
Weledelgestrenge heer secretaris van het collegie der curatoren!
Hooggeleerde heeren, waarde ambtgenooten! en weledele zeer geleerde
heeren lectoren!
Die met het bestuur van dit gewest of deze stad of met de handhaving

des regts zijt belast, mannen reeds door stand en werkkring eerwaardig!
Weleerwaarde heeren, bedienaars van de Godsdienst!
Weledele zeer geleerde heeren doctoren der verschillende faculteiten!
Aanzienlijke schaar van jongelingen, die u aan de beoefening der
wetenschappen toewijdt!
En voorts gij allen, die ons met uwe tegenwoordigheid vereert, zeer
gewenschte toehoorders!
Werwaarts wij in de natuur onze oogen rigten, alom erkennen wij
verband, schier overal orde en harmonie. Elk punt op het uitgestrekte
veld is een deel van het groote organismus, een schakel der
onafzienbare keten, die noch begin noch einde kent, en in wezen
ondeelbaar is.
Zóó innig is de band, die al 't bestaande zamenvlecht!
Bewegen wij ons in de onmetelijke ruimte, waarin de verbeelding
schier weigert onze woorden te volgen, daar treedt ons, tusschen
duizenden van hemelbollen, het zonnestelsel als een geheel van orde en
majesteit te gemoet, dat ons dwingt tot eerbiedige bewondering. Niet
alleen zien wij de planeten door de zon, als door een hoogere magt, aan
hare banen geketend; maar tevens weten wij, dat ook elke stoornis, van
den wederkeerigen invloed der planeten afhankelijk, vereffend wordt,
vóór zij de bestaande orde zou kunnen bedreigen.
De aarde, met hare duizenden van voortbrengselen, is volmaakt
geëvenredigd aan de schitterende vorstin van het stelsel. Haar afstand
van de zon beantwoordt