Buhay at Mga Ginawa ni Dr. Jose Rizal | Page 9

darating_ at hind? pinagtitimbangtimbang ang maguiguing bunga n~g canilang guinagawa;" mga sisiwang payát, "masasamáng ásal at m~ga pang-akit sa casamaang ásal", na waláng ibáng iniimbot cung d? ang inisín ang lahát n~g damdaming dalisay, at sa caniláng pagpapasama ng púsò n~g mga bayan, "ay itinatanim nilá sa mga bayang iyán ang m~ga binh? n~g m~ga pagcacaalit at ng sa panahong darating ay anihin ang bun~ga, ang lasong haláman, ang camatayan bagá ng m~ga ipan~gán~ganác pang mga tao."
"Nguni't ?limutin natin ang m~ga capangitang ásal na iyán! ?Capayapaan sa mga patáy, sapagca't páwang m~ga patáy na nga; hind? na silá humihinga, at sila'y kinacain na n~g mga u-od! ?Howag nating tawaguin ang pag-aalaala sa canilá; howag nating dalhin dito sa guitna ng ating m~ga casayahan ang canilang cabahúan! "Sa cagalingang palad ay lalong marami ang mga capatid; ang cagandaha't camahalan ng loob ay pawang mga catutúbò sa sílong n~g lan~git ng Espa?a: sa bagay na ito'y cayóng lahát ay m~ga sacsíng maliliwanag." Nangagcaisa cayó sa pagsagót; nangagsitulong cayó, at gumawa cayó marahil ng lalong malakí cung mayroon pa sana cayong magagawa. Umup? cayó sa pakikisalamúhà sa aming pagsasalosalo, at sa inyòng pagbìbigay unlac sa maririlag na mga anác ng Filipinas ay pinauunlacan namán ninyo ang Espa?a; sapagca't lubos na talastas ninyóng lahat, na hind? ang dagat Atlántico ang hanggahan n~g Espa?a; hind? rin namán ang dagat Cantábrico at ang dagat Mediterráneo--casiraang dangal ngang tunay cung macahadláng ang tubig sa canyáng cadakilaan, sa canyáng isipan.--Narorooon ang Espa?a cung saan ipinararamdam ang canyáng pangpaguinhawang akit, at cahi't maalís man sacálì ang canyáng bandera, matitira rin ang sa canya'y pag-aalaalang hind? matatapos, hind? magmamaliw, ANO ANG MAGAGAWA NG CAPIRASONG DAMIT NA MAPULá AT MARILAW; ANONG MAGAGAWA NG MGA FUSIL AT NG MGA CA?ON SA BAYANG HINDI SIBULAN NG PAGSINTA AT PAGGUILIW; SA BAYANG HINDI NANGAGCACAYACAP ANG MGA MITHI, HINDI NANGAGCACAISA ANG PALATUNTUNAN NG ADHICA, HINDI NANGAGCACASANG-AYON ANG MGA PASIYA NG ISIP..? (Mahabang m~ga pacpacan.)
Si Luna't si Hidalgo'y tunay n~gang inyó at tunay rin namang amin; sila'y inyóng sinisinta, at sa canila'y napapanood namin ang magagandang mga pag-asa, m~ga mahahalagang ulirán. Ang mga cabataang filipinong na sa Europa, na cailan may masigabo ang loob, at ilán pang mga taong nananatili ang mga púsò sa pagcabátà, palibhasa'y laguing gumagawa ng m~ga cagalin~gang dalisay sa udyóc ng canilang malilinis na budh?, nangaghandog cay Luna ng isáng corona, mahinhing alay, tunay ngang maliit cung isusumag sa maalab naming nais, nguni't siyáng lalong cúsà at siya namang lalong maláyà sa lahát n~g pag-aalay na guinawa hanga n~gayón.
Datapwa't hind? pa nasisiyahan ang Filipinas n~g pagkilalang utang na loob sa canyáng maririlág na m~ga anác, at sa pagcaibig niyáng maipakilalang ganáp ang m~ga caisipang umuulic sa canyáng budh?, ang mga damdaming sa puso'y umaawas, at ang mga salitáng tumatacas sa m~ga lábì, naparito tayong lahát sa piguìng na itó upang papag-isahin ang ating hángad, upang bigyang catuparan ang pagyayacapang iyán ng DALAWANG LAHING nangagsisintahan at nangagiibigan, na nan~gagcacaisang may apat na raang taon na sa caasalan, sa pagpapanayam, at sa pamamayan, UPANG MANGYARING SA PANAHONG DARATING NA ANG DALAWANG LAHING IYA'Y MAGUING ISA LAMANG NACION SA BUDHI, sa canícanilang m~ga catungculan, sa canicanilang pitháyà, sa canicanilang m~ga taglay na biyáyà. (Pacpacan.)
?Ipinagdíriwang co[29] ang ating m~ga artistang si Luna at si Hidalgo, capuriháng dalisay at wagás n~g DALAWANG BAYAN! ?Ipinagdiriwang co ang m~ga táong sa canila'y tumulong upang sila'y macatagál sa lubháng mahirap na pagsalunga sa landás n~g Arte! ?Ipinagdiriwang co, at ng uliranin ng cabataang filipino, na "inaasahang mahál ng AKING SARILING BAYAN[30] ang gayóng mga cagandagandahang mga halimbáwà at ng ang ináng Espa?a_[31], na mapagsicap at mapagmalasákit sa icagágaling ng canyáng m~ga lalawigan, "pagdaca'y gawín ang mga pagbabagong utos na malaon ng panahóng pinag-íisip"; may daan na ng araro at ang lupa'y hind? cutad. ?At ?pinagdíriwang co, sa cawacasán, ang ililigaya niyong mga magulang na sa canilang pan~gungulila sa guiliw niláng m~ga anác, mula sa lubhang malayong lupaing caniláng tinátahana'y sinusundan ng titig, na basa n~g lúhà at ng púsong tumítibóc na naglálagos sa m~ga dagat at sa calayuan, at "inihahayin sa altar ng icagagal?ng n~g lahát ang mga matimyas na caaliwang totoong nagsasalat pagdating sa dacong calunuran n~g buhay", mahahalagá't m~ga bugtóng na bulaclác sa panahóng tagguináw na sumisilang sa mga pampan~gin n~g libin~gan!--(Masilacbóng mga pacpacan; masigabong m~ga pagpupuri sa nagtalumpat?.)
Sumunod na nangag talumpatì si López Jaena [na pinintasán ng d? cawásà ang mga fraile], si Govantes, Cárdenas, Del Val, iláng mga filipino, si Nin y Tudo, Más, Azcárraga, Luna (nagpasalamat), Regìdor, Fernández Labrador, Labra, Azcárraga (muling pagtatalumpatì), Morayta, Rodriguez Correa at Moret. Natapos ang piguíng ng ica 12 ng gab?.
Pakingan natin ngayón ang salítà ng castilang si D. Wenceslao E. Retana tungcol sa talumpat? ni Rizal.
Ganitó ang canyang sinabi:
"Hind? ng n~ga macahihin~g? n~g higuít pa sa ritong cagandahan ng pagcacatalumpat?: nagsalita si Rizal sa ngalan ng Filipinas, na d?