Gwaith Alun | Page 8

eirf dig eu gorfod oedd,?Gorfodaeth braich gref ydoedd;?Hwn gadd glod a gorfodaeth?Heb ergyd na syflyd saeth;?I lu duwiol a diarf?Yn wyrth oedd,--ac heb nerth arf;?Duw yn blaid, a wnae eu bloedd?Heibio i ddawn y byddinoedd.
Hwyrddydd ar y Mor.
Y dwthwn 'raeth cymdeithas?Gwyr Rhufain, o Frydain fras,?Ar hwyrddydd o ryw harddaf,?Mwyna 'rioed yn min yr haf;?E giliai'r haul, glauar hin,?Ag aur lliwiai'r Gorllewin;?Goreurai gyrrau oerion,?Ferwawg a del frig y donn;?Holl natur llawen ytoedd,?Ystwr, na dwndwr, nid oedd;?Ond sibrwd deng ffrwd ffreudeg?Llorf dannau y tonnau teg;?A'r tawel ddof awelon,?Awyr deg ar warr y donn;?Ton ar don yn ymdaenu,?Holl anian mewn cyngan cu,?Gwawr oedd hyn, a gyrr i ddod,?Ac armel o flaen gwermod;?Cwmwl dwl yn adeiliaw,?Oedd i'w weled fel lled llaw.
Tymhestl.
Ael wybren, oedd oleubryd,--a guddid
Gan gaddug dychrynllyd,--?Enynnai yr un ennyd,?Fel anferth goelcerth i gyd.?Mor a thir a'u mawrwaith oedd,?Yn awr, fal mawr ryfeloedd;?Mawr eigion yn ymrwygo,?Ar fol ei gryf wely gro;?Archai--gan guro'i erchwyn,?A'i dwrw ffrom--dorri ei ffrwyn;?Ymwan Udd {47} uwch mynyddoedd,?At y Nef yn estyn oedd;?Dynoethid yna weithion,?Draw i'r dydd, odreu'r donn;?Dodwodd y cwmwl dudew?Ei genllysg i'r terfysg tew;?A'r gwyntoedd rwygent entyrch,?Neifion deifl i'r Nef yn dyrch;?Deuai nos i doi y nen,?Duai'n ebrwydd dan wybren;?Ac o'r erchyll dywyll do?Tan a mellt yn ymwylltio;?Taranent nes torwynnu?Y llynclyn diderfyn du.
Yn mysg y terfysg twrf-faith?Gwelid llong, uwch gwaelod llaith,?Yn morio yn erbyn mawr-wynt,--?Mor yn dygyfor, a'r gwynt?Wnai'r hwyliau'n ddarnau'n ei ddig,?A'r llyw ydoedd ddrylliedig;?Mynedyddion mwyn doddynt,?Eu gwaedd a glywid drwy'r gwynt;?Llef irad a llygad lli,?Y galon ddewra'n gwelwi;?Anobaith do'i wynebau,?Ac ofn dor y gwyllt-for gau,?Gwynnodd pob gwep gan gynni,--?Llewygent,--crynent rhag cri?Gwylan ar ben'r hwylbren rhydd,?"Ysturmant yr ystormydd!"?A mawrwych galon morwr,?Llawn o dan, droai'n llyn dwr;?Llw fu'n hawdd, droe'n llefain O!?A chan elwch yn wylo.
Garmon a Bleiddan.
Yn mawr swn ymrysonau?'R tro, 'roedd yno ryw ddau?Llon hedd ar eu gwedd hwy gaid,?A chanent heb ochenaid:?Un Garmon, gelyn gormail,?A Bleiddan ddiddan oedd ail;?Gwelent drigfannau gwiwlon,?Ac iach le teg, uwchlaw tonn,--?Lle nad oes loes, fel isod,?Nac un westl dymestl yn dod;?Eiddunent hwy Dduw anian,--?Traethaf a gofiaf o'r gan.
"Hyd atad, ein Duw, eto,?Dyneswn, edrychwn dro;?Rhown i ti, rhwng cernau tonn,?Hael Geli, fawl o galon;?Rhued nawf, nis rhaid i ni,?Uwch ei safn, achos ofni:?Y lli dwfr sy'n y llaw dau,--?Dy law, 'n Ion, a'n deil ninnau.
"Ti yw arweinydd y taranau,?Tefli y sythion fellt fel saethau,--?Gan roi, a dwyn, dy ffrwyn yn ffroenau?Anwar dymestl,--mae'n wir diamau:?Yng nghynnen yr elfennau--rhoddi'r gwynt,?Gelwi gorwynt,--neu gloi ei gaerau.
"Y mor uthr udawl, a'i dra mawr ruthriadau,?Y sydd fel moelydd uwch y cymylau;?Yr wyt ti, Ynad, ar warr y tonnau,?Yn trefnu hynt y chwerw-wynt i chwarau;?Cesgli'r gwynt chwyrn i'th ddyrnau,--yn sydyn,?Arafa wedyn bob cynhyrfiadau.
"Pa ragor in' for yn fedd?Na gwaun dir i gnawd orwedd??Cawn i'th gol o farwol fyd,?Yn nydd angeu'n hawdd ddiengyd,--?Mae'n calon yn boddloni?I uniawn drefn Un yn Dri."
Pan ar ben gorffen y gan?Y terfynai twrf anian;?Clywai'r Un sy'n cloriannu?Rhawd, o'r ser i'r dyfnder du:?Arafodd, llaesodd y lli,?Trychineb, a'r trochioni;?Mor a nen ymyrrai'n ol,?I ddistawrwydd ystyriol;?Deuai hwyl a da helynt?Y donn yn gyson a'r gwynt;?Mewn un llais rhoent hymnau'n llon,?I'r hwn a roes yr hinon;?Yna y chwai dorrai dydd,--?Dyna lan Prydain lonydd.?Doe'r llong, ar ddiddan waneg,?I ben y daith--Albion deg.
Prydain yn 429.
Hil Gomer yr amser hyn,?Oedd o nodwedd anhydyn;?Amryw nwyd wnae Gymru'n waeth,?Mawr gynnen, a Morganiaeth;?Gwyr digariad i'w goror,?Lanwai a cham, lan a chor:?Rhai ffol yn cymysgu'r ffydd?A choelion am uchelwydd;?Gwadu Crist, neu gydio'u cred?Ar glebr am "dreiglo abred";?Pictiaid, Ysgotiaid, weis cas,?Ruthrent, lunient alanas;?A Phrydain heb undeb oedd,?Na llyw wrth ben ei lluoedd;?Y llysoedd, yn lle iesin?Farnu gwael, oe'nt defyrn gwin;?Brad amlwg, a brwd ymladd,?Gorthrech, cri, llosgi, a lladd,?Wnae Albion,--a'u troion trwch?Yn ail i ryw anialwch.
Taith y ddau.
Y teulu apostolaidd?Eu bron, cyn gorffwyso braidd,?Drwy'r wlad, ar waith clodadwy?Eu Tad, ymegnient hwy.
Gan foreu godi,--rhoddi'n rhwyddion?Fyrr o Gilead wrth friwiau gwaelion;?Digyrith bleidio gwirion--rhag gwrthdrin,?Rhoi llaeth a gwin i'r llwythau gweinion.
Cynhadledd a'r Morganiaid.
Iselaidd furiau Salem?Godent, ac urddent a gem;?A gem y ddau ddegymydd,?Fu aur a ffurf y wir ffydd;?Gemau'r gair, disglair, dwys,?Yw parwydydd Paradwys;?Er gogan, a phob anair,?Dysgent, pregethent y gair,?Nes cwnnu'r llesg gwan o'r llaid,--?Taro'r annuw trwy'r enaid:?Lle blin a hyll o'u blaen oedd,?Ail Eden o'u hol ydoedd;?O flaen rhain, diflannu'r oedd?Heresiau mwya'r oesoedd;?Tost iawn chwedl i genedl gam?Fu'r holiad yn Verulam:?Ugeiniau o'r Morganiaid,?Ddynion blwng, oedd yno'n blaid:?Llwyddai Ion y dynion da,?Er c'wilydd Agricola;?Ar air Ion, i lawr yr aeth?Muriau gweinion Morganiaeth.
Dynion oedd dan adenydd--ystlumaidd
Gwestl amhur goelgrefydd;?Ymagorai'r magwrydd,?Gwelen' deg oleuni dydd.
Morganiaid er mawr gynnwrf,?Hwynt yn eu llid droent yn llwfr;?Yna'r dorf anwar a dig,?At y gwyr godent gerrig,--?A mynnent bwyo 'mennydd?Y rhai ffol fu'n gwyro'r ffydd!?Ond y graslon Garmon gu?A ataliodd y teulu:?Bleiddan, ar hynny, bloeddiai,--?"Clywch! eon, ry eon rai!?Pwyllwch, arafwch rywfaint!?Godde' sy'n gweddu i saint;?I'n Duw y perthyn dial,--?I'r annuw ein Duw a dal;?Par ei farn am bob rhyw fai,?Llaw dialedd lle dylai.?Ond cafodd fodd i faddau,--?Drwy gur un--gall drugarhau;?Y garw boen, hyd gaerau bedd,?Agorai gell trugaredd;?A'n harch gwir, i lenwi'r wlad?Yn farn am gyfeiliornad,?Yw troi, o ras ter