Gwaith Alun | Page 6

ei mynwesydd,?Megis chwaer ddisglaer i ddydd;?Aml y lle, ym mol ei llawr,?A mannau'r harddaf mynawr;?Hemaetus felus y fydd,?A diliau mel ei dolydd;?A'i ffrwythydd gwinwydd, fal gynt,?Di-odid mai da ydynt.?Holl natur bur heb wyro,?Sy'r un fraint i'r seirian fro,?A phan oedd, yn hoff ei nerth,?Briod-fan pob dawn brydferth.
"Yma gwir Ryddid, a'i myg aur roddion,?Sef celfyddydau a doniau dynion:?Rhin a roi eil-oes i'r hen wrolion,?A gair odiaethawl i'w gorau doethion,?A wnaent gynt i helynt hon--anrhydedd,?Ynt, (ddi-hoff agwedd) o tan ddiffygion."
Wrth eu haraith, effaith ddig,?Dawn y wlad, yn weledig,?Fal yspryd tanllyd o'u tu,?A wnae'n anadl enynnu,--?Gan ddangos, yn achos Ner,?A'i fendith, a'i gyfiawnder,?Y mawr fri o dorri'r did,?I ymroddi am Ryddid.
Pwy ar alwad, a piau wroliaeth,?Ni ddaw i'w dilyn, a nawdd o'i dalaeth,?A rhin fal arwyr yr hen filwriaeth,?Draw a hwylient i Droia ehelaeth,?Os y goll o Ryddid sy' gwaeth--na'r hen?Golled o Helen, gai hyll hudoliaeth?
Hen anghrist, un athrist oedd,?O'r tu arall i'r tiroedd,?A gododd,--gwaethodd drwy'r gad,?Ar filoedd i'w rhyfeliad:?Un oedd o'r rhai aneddant?Uffern boeth yn ei ffwrn bant,--?Hoffai lid a gofid gau,?A'i llwydd ydoedd lladdiadau;?Seirph tanllyd, gwaedlyd eu gwedd,?Gwenwynig, (gwae anhunedd)?Ei gwallt oedd,--a gwyllt eiddig,?Rhag hedd oedd dannedd ei dig;?Ei llygaid yn danbaid des?Oedd uffernawl ddwy ffwrnes;?A'u sylwedd, o'r iseloedd,?A'u mawr lid, tra marwawl oedd.
O! pa ryfel, a'i uchel ochain,?Dial a'i ofid, a dolefain,?O'i chodiad irad yn y Dwyrain,
'Fu'r un baich i fawrion a bychain;?Baban a mam (un ddamwain) lle cafodd,?Dieneidiodd o dan ei hadain.
Ond Duw'r hedd o'i ryfedd rad,?Yn 'diwedd, roi wrandawiad?I'w blant,--pan godent eu bloedd,?Dan ofid hyd y nefoedd:?O Scio wylo, alaeth,?I'w glustiau'n ddiau a ddaeth;?A rhoes, Ior y Groes, ar gri,?Dyst eirian o'i dosturi;?D'ai'n gymorth, da borth di-baid,?Nes i ryw'r Nazareaid,?Rai marwawl, er eu muriau,?Ac erfyn eu gelyn gau.
Angylion, genadon gwynion gannoedd,?Gyrrai i'w llywiaw, y gorau lluoedd,?Rhwygent y muriau, rhoi gwynt y moroedd?I'r ddi-ofn daran, hwyl ar ddyfnderoedd,?Llu'r Proffwyd dan arswyd oedd--pan welent,?Hwy draw a gilient i eu dirgeloedd.
Yn awr (a Duw'n ei wiriaw)?Golygwn ddwthwn a ddaw,--?Pan deflir, lluchir i'r llawr?Ddu arfawg anghrist ddirfawr;?A phan gair, yn hoff ei gwedd,?Gaer enwawg i'r gwirionedd:?Drwy reol gwydrau'r awen,?Draw'r llwydd a welaf drwy'r llen;--?Llwydd oesoedd lluoedd Iesu,?Pan gant y feddiant a fu?O ddiwall wlad addewid,?Heb gaethder, llymder, na llid.
Gyrr y Dwyrain, ac oer ia diroedd?Y dwfn eira, eu di-ofn yrroedd;?Gyrr y Deau hithau ei hieithoedd,?A Gorllewin ei gorau lluoedd;?Un fwriad a niferoedd--y fawr-blaid?O Groesadiaid, ac eres ydoedd.
Bydd ar dyrau Salem furiau,?Y banerau yn ben arwydd,?I'r tylwythau, ar eu teithiau?I le'u tadau, olud dedwydd;?Ar Fosciaid y blaid heb lwydd,--dyrchefir?Ac eres welir y Groes hylwydd.
A thi, Roeg, a'th ddaear wych,?A'th awyr brydferth hoew-wych,?A welir eto eilwaith,?Fal gynt, er rhyfelawg waith,?Yn llwyddo'n fronlle addysg,?A lle llawn pob dawn a dysg;?Byddi, heb nam, yn fam faeth?I rinwedd--i wroniaeth--?I ddidwyll gelfyddydau,?Pob llwydd, a wna pawb wellhau;?I bob mad gariad gwladawl,?A fu gynt dy fwya' gwawl.
Ac iawn adferir, gwnn, dy furiau,?Dy awen, llwynydd, dy winllanau,?Dy brif-ysgolion, dirion dyrau,?Lleoedd doethion ddynion o ddoniau;?Sparta hen, Athen hithau--a gant lwydd,?A fydd ddedwydd o gelfyddydau.
Darlunir hyd ar lenni,?A mynnir, gwn, o'th meini?Gelfyddyd byd heb oedi;?Y dynion a adweini,?Yn rhediad eu mawrhydi,?Yn eil-oes, gwnn, a weli;?Eu cerf-ddelwau, lluniau llawn,?Fodd uniawn, a feddieni.
Llwydd, llwydd, a dawn rwydd, dan ryddid--eto
Iti a chalondid:?Yn y byd hwn, na boed tid?Dan nefoedd yn dynn ofid.
Ond aed (ac O! nad oeded)--lywodraeth
Ddi-ledryw gwlad Alffred,?A'i moliant i ymweled?A thir y Gryw, a thrwy Gred.
Y Rhyddid sydd gyd-raddawl,--oll hydrefn
A llywodraeth wladawl,?Sydd dda;--a chyd-gerdda gwawl?Gair yr Iesu, gwir rasawl.
A llwydd Dduw iddi, a lleoedd heddwch,?Gyrred allan o'i gaerau dywyllwch:?I ni y mae digon yma o degwch?Gael in', a'i hurddas, Gwalia'n ei harddwch;?Nes troi'n glynnau'n fflamau fflwch,--a'n creigiau,?Llonned ei dyddiau'n llen a dedwyddwch.
HAWDDAMOR.
Englynion ar agoriad Eisteddfod Caerwys, 1823.
Nawddamor bob gradd yma,--orwych feirdd,
Rhowch fyrddau 'ni wledda;?Lluman arfoll Minerfa?Sydd uwch Caerwys ddilys dda.
Bu Caerwys, er pob corwynt--a 'sgydwai
Weis cedyrn eu tremynt,--?Er braw, anhylaw helynt,?Nyth y gain farddoniaeth gynt.
Troi o hyd mae byd heb oedi--a'n isel,
Mewn oesoedd, brif drefi;?Rhoes Groeg hen, a'i Hathen hi,?Awr i Gaerwys ragori.
[Caerwys. "Er braw, anhylaw helynt,?Nyth y gain farddoniaeth gynt.": alun40.jpg]
[Un O Heolydd Caerwys. "Rhoes Groeg hen, a'i Hathen hi,
Awr i Gaerwys ragori.": alun56.jpg]
DAFYDD IONAWR.
Englyn o fawl i'r Bardd clodwiw am ei ymdrechiadau haeddbarch i ddiddyfnu yr Awen oddiwrth ffiloreg a sothach, a'i chysegru i wasanaeth rhinwedd a duwioldeb.
Yr Awen burwen gadd barch,--unionwyd
Gan IONAWR o'i hamharch;?Hefelydd i glaf alarch?A'i mawl yw yn ymyl arch.
GWYL DDEWI.
Penhillion a ddatganwyd yn Nghymdeithas Gymroaidd Rhuthyn, Gwyl Ddewi, 1823.
Ton,--"Ar hyd y Nos."
Trystio arfau tros y terfyn,?Corn yn deffro cawri y dyffryn,--?Tanio celloedd--gwaed yn colli,?Yn mro Rhuthyn gynt fu'n peri?I'r ael dduo ar Wyl Ddewi,
Ar hyd y nos.
Heddyw darfu ystryw estron,?Ellyll hwyr, a chyllill hirion;?Saeson fu'n elynion inni,?Heno gwisgant genin gwisgi--?Law-law'n dawel Wyl ein Dewi,
Ar hyd y nos.
Clywch trwy Gymru'r beraidd gyngan?Rhwygo awyr a goroian--?Swn telynau--adsain llethri--?O Blumlumon i Eryri--?Gwalia ddywed--'Daeth Gwyl Ddewi,'
Ar hyd y wlad.
Felly ninnau rhoddwn fonllef?Peraidd lais ac adlais cydlef;?Rhaid i'r galon wirion oeri?Cyn'r anghofiwn wlad ein geni,?Na gwledd Awen bob Gwyl Ddewi,
Ar hyd y