Gwaith Alun | Page 4

wehelyth,?Cymro boed i'r Cymry byth!'?Ni chaiff Sais, trwy ei drais, drin?Iau ar warr un o'r werin!?Daw'r telynau, mwythau myg,?Ddewr eu hwyl, oddiar helyg;?Rhed awen, er id wahardd,?Cerdd rhyfedd rhwng bysedd bardd;?Gwnant glymau a rhwymau rhom,?Enynnant y tan ynnom;?Dibrin pawb oll dadebrant,--?Heb ochel, i ryfel 'r ant;?A'n mynwes yn lloches llid,?Ein harwyddair fydd 'Rhyddid!'
"Ag arfau ni wna'n gorfod?Tra'n creigiau a'n bylchau'n bod;?Cariwn mewn cof trwy'r cweryl,?Y'mhob bwlch, am Thermopyl;?Gwnawn weunydd a llwynydd llon,?Mawr hwythau, fel Marathon;?Yn benaf llefwn beunydd,--?'Marw neu roi Cymru'n rhydd?'
"Os colli'n gwlad, anfad wyd,?O'r diwedd dan ruddfan raid,--?Yn lle trefn, cei pob lle troed,?Wedi ei gochi a'n gwaed;?Trenga'n meibion dewrion dig,?A llawryf am y llurig.
"Yn enw Crist eneiniog--ymroddaf
Am ryddid ardderchog;?A'r un Crist fu ar bren crog,?Ni ymedy a Madog."
E daw ar hyn,--d'ai ar ol?Ryw ddistawrwydd ystyriol.?Ac Iorwerth, ar y geiriau,?Fel llew dig ffyrnig mewn ffau;?Malais y Sais, echrys wg,?A welid yn ei olwg.
Tyb Euraid Ap Ifor.
O ryw fuddiol arfeddyd,--rhoi'n rhagor?Euraid Ap Ifor ei dyb hefyd,--
"Hyf agwrdd bendefigion,?Rhy brysur yw'r antur hon;?Ar furiau tref, ai rhaid trin?Anhoff astalch a ffestin??Mae llid yn fy mron hynaws,?At Saeson, a'u troion traws;?Ond serch, a glywserch i'm gwlad,?O'm calon a rwyddlon red;?Na ato fyth, etwa fod?Neint hon yn gochion i gyd,--?Arafwn,--o'r tro rhyfedd?Hwyrach cawn, y mwynhawn, hedd;?E ddaw ergyd ddiwyrgam,?Lawn cur, i ddial ein cam;?Ac hefyd dylid cofio,--?Er prudded, trymed y tro,--?Er angeu'r gair fu rhyngom,?'R amodau, rhwymau fu rho'm:?Pan roddo Gymro y gair,?Hwnnw erys yn wir-air;?Ei air fydd, beunydd heb ball,?Yn wir, fel llw un arall:?Ein hynys hon i estron aeth,?A chyfan o'n gwiw uchafiaeth;?Ond ni throes awch loes, na chledd,?Erioed mo ein hanrhydedd;?A'n hurddas a wnawn arddel,?Y dydd hwn, a doed a ddel:?Ein hiawn bwys yn hyn, O bid,?Ar Dduw a'i wir addewid.?Duw a'n cyfyd ni, cofiwn,?Y diwedd, o'r hadledd hwn;?Heddyw, oedwn ddywedyd?Ein barn, yn gadarn i gyd;?Profwn beth dd'wed ein prif-fardd,--?Gwir iawn bwyll yw geiriau'n bardd;--?Pa lwyddiant, yn nhyb Bleddyn,?A ddigwydd o herwydd hyn?"
Amneidient mewn munudyn?Ar yr ethol ddoniol ddyn,--?Yna, a phwys ar ben ei ffon,?Y gwelid y gwr gwiwlon:
Ei farf fel glan arian oedd,--mewn urddas,?Cyrhaeddai hon wasg ei wyrddion wisgoedd;?Yn null beirdd, enillai barch,--ar bob peth?E ddygai rywbeth hawddgar a hybarch.
Proffwydoliaeth Bleddyn.
D'wedai, agorai'r gwir-air,--?"Clyw frenin gerwin, y gair!?'R hyn ddaw, trwy fy llaw i'r llys,?Duw y dynged a'i dengys;?Am ennyn aer mwy na neb,?Troi a chynnal trychineb,?Gwneyd ochain yn seilfain sedd,--?Rhoi dy wersyll ar d'orsedd!?Am ddifrodi, llosgi, lladd,?Brad amlwg, a brwd ymladd;?A rhoi bro, mewn taro tynn,?I wylo am Lywelyn:--?(Iachawdwr a braich ydoedd,?Ac anadl ein cenedl oedd;)?Fel y rhoist gur, mesur maith,?Y telir i ti eilwaith.?O! trochaist lawryf mewn trwch-waed,?Dy arlwy wrth Gonwy oedd gwaed.?Hwn geraist yn lle gwirawd,--?Bleiddiaid sy'n ffoi rhag cnoi cnawd.
Y mae maith och mam a thad,?Gwaedd a chur gweddw a chariad,--?A main lle mae ymenydd?Llawer dewr, a gollai'r dydd,--?Temlau, ac aneddau'n wag,?Yn rhoi manwl air mynag,--?I un gwrdd ddwyn gwan yn gaeth,--?Iddo gael buddugoliaeth:?Ond llion mawrion am hyn?O ddialedd a ddilyn.
"Awr na feddyli, daw'r nef ddialydd,?Dy waed oera ar dywod y Werydd;?Cydwybod Iwfr wna dwrf cyn y derfydd,?Hon a'th boena--gyrr ddrain i'th obenydd;?Caiff Brython gwirion dan gerydd--fyw'n llon,?Eu muriau'n llawnion, a marw'n llonydd.
"A gwaeth nac oll a wnaethost,?Mewn du far mynni dy fost,--?Gwenaist pan gwelaist galon?Wiw a phur ar waew-ffon!?Ti ddigred, ni roist ddeigryn?Yn y lle yr wylwyd llyn!?Llanwaist gron goron a gwaed,?Ac arall yf y gorwaed!?Clyw'n swn!--mwd Bercley'n seinio, {26}?Dychryn i'w ganlyn ac O!?Marwol loesion bron Brenin,?Tan grafangau bleiddiau blin.?Hyfryd dduwiesau Hafren,?Pan glywant a wisgant wen.
Daw blwyddau llid a bloeddiad,?Du hin, ar warthaf dy had!?Clyw! ddolefau, briwiau bron,?O'r Twr Gwyn {27} mae'r taer gwynion;?Dy hilion, mewn du alaeth,?O dan gudd, leiddiaid, yn gaeth!?A mynych gwna cromeni?Y Twr cras watwor eu cri:?Ni adewir o'r diwedd?Wr o dy sil ar dy sedd.
"Ha! ha! 'r dwyrain egyr ei dorau,--?Ai cwrel sydd yn lliwio cyrrau?Creigydd, moelydd, a du gymylau??Nage, gwawrddydd glan, eirian oriau,?Wiwber anwyl sydd ar y bryniau;?Gwelwch Gymru ar fynydd golau,?A'n iach wyrion o'i chylch yn chwarau,?(Rhos sy' o danynt ar sidanau,)?Hust! ust! ust!--mae'n dyfod i'm clustiau,?Gathl enwog oddiar ei thelynau,--?Cerddorion a Beirdd, heirdd eu hurddau,?Yn dorf bloeddiant,--'Wi! darfu blwyddau?Yr ochain anwar a chynhennau;'--?Par y don i'm hyspryd innau--roi llam,?Mwy e grychneidia'm gorwych nwydau.
"Daw dyddiau mad a diddan,?A mawr lwydd i Gymru lan;?Dyddiau bwrcaswyd iddi,?Ar dy ddichell dywell di;?O Dduw Ner daw'r hoewder hwn,?I'n Duw eilchwyl diolchwn:?Derfydd amser blyngder blin,?Curaw tymhestlog gerwin.?Daw hinon a daioni?O dy drais, na's tybiaist ti;?Bydd cof mewn gwledd am heddyw,?A chlod am it' fod yn fyw:?Iach amrant Lloegr a Chymru,?Daw'r ddwy-wlad mewn cariad cu;?Yna'n y ddwy mwy ni ddel,?I'w trefi helynt rhyfel;?Un llys fydd drwy'n hynys hon,?Una'i gwyr dan un goron;?Unant nerth, rhag rhyferthwy,?Un reddf ac un ddeddf i'r ddwy;?Un Duw arnynt, un deyrnas,?Un lluoedd, un floedd, un flas:?Gwelaf Frython, {28}--'rwy'n llonni,?Yn eistedd ar d'orsedd di!?Ac o ystlys a gwestle,?Y gyllell hir gyll ei lle:?A o gof ymladdau gant,?Eu hing hefyd anghofiant;?Cant gyd-fwynhau breintiau braf,?Law-law i'r genedl olaf:?Lle gwelwyd twyll a galar,?Echrys