Gwaith Alun | Page 9

yr Ion,?Galonnau ein gelynion?I droedio wrth ddeddf dradoeth;?Dyn yn ddwl,--Duw Ion yn ddoeth.?Felly yn awr, dan wawr well,?Pob un ant tua'u pabell;?Nef uchod rhoed Naf i chwi,--?Mewn heddwch dychwelwch chwi."
Tra llefarodd, troell fawrwych?Anian droes yn iawn ei drych;?Y dymer ydoedd dwymyn?Dda'i yn ei lle,--toddai'n llyn.?Gwelent ei drwg--amlwg oedd,?A'u llid--mor fyrbwyll ydoedd;?Ust! tawelynt drwyddynt draw,?O dawelwch, doi wylaw.?'Nawr o'u dwrn yn ara' deg?Parai gwir gwymp i'r garreg;?Trwst y main, a'r ubain rhwydd?Dwys, a dorrai'r distawrwydd.?Yna'r gynulleidfa'n llon?Ddychwelent--(gwedd a chalon?Eto'n awr yn gytun oedd,)?Law yn llaw, lonna lluoedd.
Cyrraedd Ystrad Alun.
Dau gennad gwyn! Wedi gwyl?Hwy gyrchent at eu gorchwyl.?Llafurient a'u holl fwriad,?Dan Ior i oleuo'r wlad;?A'i dwyn hi dan ordinhad?Da reol, o'i dirywiad;?Dan y gwaith heb lid na gwg,?Trwy erlid, ymlid amlwg,?Doent wrth deithio bro a bryn,?I olwg Ystrad Alun;?Elai'r gwyr, gan eilio'r gan,?Drwy Faelor, oror eirian.?Hwyr hithau ddwyrai weithion,?Llwydai fry ddillad y fron;?Ucheron, {53} uwch ei chaerydd,?A'i t'wysai, pan darfai dydd;?Y lloer, a'i mantell arian,?Ddeuai un modd, yn y man;?Daeth o le i le fel hyn?Y faith yrfa i'w therfyn;?Nawdd Ior, ac arweinydd ddug?Y rhwyddgraff ddau i'r Wyddgrug:?Lletyent mewn lle tawel,?Trigle der a mangre mel;?Lle addas y lluyddwr?Rhufon, oedd yn union wr;?Un crefyddol, dduwiol ddawn,?Doeth, a'i gyfoeth yn gyfiawn;?Iachawdwr, a braich ydoedd,?Ac anadl ei genedl oedd;?I'w ardal deg, ateg oedd,?Llywiawdwr ei llu ydoedd;?Dau noddwr duwinyddiaeth,?Arfolli, noddi a wnaeth;?Eu siarad, am rad yr oedd,?A mesurau'r amseroedd;?Gwael greifion y goelgrefydd,?Rhannau a ffurf yr iawn ffydd;?A bro a'i hedd i barhau,?Uwch annedwydd och'neidiau;?Y duwiol hyfrydol fron?Ddiddenid a'u 'mddiddanion;?Rhufon er hynny'n rhyfedd,?Oedd o ddirgel isel wedd;?Son am loes sy'n aml isod,?A chael rhan uwchlaw y rhod,?Wnae'i fron der, yn nyfnder nod,?Chwyddo o ebwch ddiwybod;?Ei deg rudd, lle gwelwyd gwrid,?A ddeifiodd rhyw ddu ofid;?A dygai'r llef y deigr llaith?I'r golwg, 'nawr ac eilwaith.?'Roedd gwaelod y trallod trwch?I wyr Gallia'n ddirgelwch;?Hwy sylwent mai isel-wan?A dwl, oedd ei briod lan;?Beth fu'r anferth ryferthwy?Ni wyddent--ni holent hwy.
Yna, a'u bron heb un braw,?Hwy wahanent i hunaw;?Pwys y daith, mor faith a fu,?A'i gwasgodd hwynt i gysgu:?Edyn Ion, rhag troion trwch,?A'u mantellynt, mewn t'wllwch.
Yn bur a gwyneb araul,?Cwnnu yr oedd cyn yr haul?Y ddau deg, ddifreg o fryd,?A Rhufon hawddgar hefyd;?Rhodient i wrando'r hedydd?Gydag awel dawel dydd,?Hyd ddeiliog lennydd Alun,?I weld urddas glas y glyn;?Clywent sibrwd y ffrwd ffraeth?Yn dilyn hyd y dalaeth;?Y gro man ac rhai meini,?Yn hual ei hoewal hi.
Agorir dorau goror y dwyrain,?Yna Aurora sydd yn arwyrain;?Nifwl ni 'merys o flaen ei mirain?Gerbyd llachrawg, a'i meirch bywiawg buain,?Ewybr o gylch y wybr gain--teifl gwrel,?A lliwia argel a'i mantell eurgain.
Yna deffrodd awelon y dyffryn,?Ae' si trwy y dolau'n Ystrad Alun;?Haul drwy y goedwig belydrai gwed'yn,?Bu i Argoed hirell, a brigau terwyn,?D'ai lliw y rhod oll ar hyn--fel porffor,?A goror Maelor fel gwawr aur melyn.
Ar ei hadain, y seingar ehedydd?Fwria'i cherddi i gyfarch y wawr-ddydd;?Deffroai gantorion llon y llwynydd?I bereiddio awelon boreu-ddydd,--?A pher wawd i'w Creawdydd,--trwy'r wiw-nen,?O ferion awen,--am foreu newydd.
Bwrid ar hyn heb eiriach,?Ganiadau o bigau bach;?Eu glwys-gerdd lanwai'r glasgoed,--?Caniadau rhwng cangau'r coed;?Gwna bronfraith dasg ar las-gainc,?Trwsio'i phlu a chanu'i chainc.
Yna llon ganai llinos--i gynnal
Cerdd geinwech yr eos,?Ymorau heb ymaros,?I Geli am noddi'r nos.
A seiniai, pynciau pob pig?I'w Creawdwr caredig;?Nes yr aeth yn mhen ennyd?Yr wybr fan yn gan i gyd.
Esgynnent, troent eu tri?I balawg Fryn y Beili,?I weld y wlad,--ferthwlad fau,--?Rhedai Alun trwy'i dolau?Dyffrynol, breiniol a bras,?Oll yn hardd a llawn urddas;?Duw Celi oedd gwedi gwau?'N gywrain eu dillad gorau;?Deor myrr, neithdar, a mel,?Yn rhywiog a wnae'r awel;?Aroglai'r manwydd briglas,?Y bau a'i chwrlidau'n las;?A diffrwyth lysiau'r dyffryn?Gwlithog, fyrdd, mewn gwyrdd a gwyn.?Ebrwydd, y corn boreubryd?Alwai 'ngwrth y teulu nghyd;?Teulu y castell telaid,?'Nol porthi, mewn gweddi gaid.
Rhufon a yrrai hefyd?Efo'r gweis, trwy'r fro i gyd,?Am neges em enwogion?I weled tir y wlad hon,--?Yr eilient yn ochr Alun?Araeth am gadwraeth dyn;?A'u bod am weini bedydd?Yn ael y dwfr, ganol dydd;?Ag awydd ferth, gweddai fod?Bawb ynaw a'u babanod;?Mai bechan y Llan oll oedd?I gynnwys amryw gannoedd.
Gofid Rhufon.
Felly aent o'r arfoll hon?Eu tri, i'r gerddi gwyrddion;?Mawl i Dduw roent mewn teml ddail,?Gwedi 'i gwau gyda gwiail;?Ei lloriau, a gleiniau glwys,?B'rwydid fel ail Baradwys;?Sonient, with aros yno,?Am och a brad,--am uwch bro,--?Lle na ddel gwyll neu ddolef,--?Am urdd yn Nuw,--am ardd Nef,--?Gardd o oesol radol rin,?A'i haberoedd yn bur-win.
Rhufon, dan ofid rhyfawr,?Ni ddywedai--ofynnai fawr;?Danghosai' liw, nid gwiw gwad,?Loes erwin uwchlaw siarad;?O'r diwedd, 'nol hir dewi,?Ochenaid, a llygaid lli,?A'i ddagrau, fel rhaffau'n rhydd,?O'i lygaid yn wlawogydd,--?Tan grynnu'i fant yn graen, fo?Gwynai alaeth gan wylo,
"Enwogiawn, mi wn agos?Rhaid i 'null ar hyd y nos?Ddangos fod saeth gaeth, a gwg,?Drwy'r galon draw o'r golwg;?Y ngrudd gref, lle gwingodd graid,?Llychwinodd aml ochenaid;?Grym y groes, a dagrau'm gwraig,?Dyrr wen y diarynaig.?Mynegaf i'm henwogion?Hanes fy mriw--naws fy mron,?A'r achos o'm hir ochi,--?Yr oedd mab iraidd i mi;?Delw i'r holl ardaloedd,--?Eu tegwch a'u harddwch oedd;?'R oedd ei rwydd daclusrwydd clau,?A'i lun nerthol yn wyrthiau;?A gwen hoff lawen a fflwch,?Ireiddiwch ar ei ruddiau.
"Dau lygad ei dad ydoedd,?Un enaid a'i enaid oedd;?Rhyw adyn