Gwaith Alun | Page 3

cynnor cain,?Ond o honynt eu hunain;?Ganedig bendefig da,?O'u lluoedd hwy a'u llywia:--?Ond cefais, dyfeisiais fodd,?O dan drais, i'w dwyn drosodd;?Ac i mi gwnant roddi rhaith,?Ac afraid pellach cyfraith;?Rhoi llyffeithair a gair gaf,--?Gair Gwalia gywir goeliaf:--?Yn rhywfodd, ni ddysgodd hon?Er lliaws, dorri llwon:?Elinor, lawen araf,?Mewn amhorth yn gymorth gaf;?Mererid i'm Mreyron?I'w cais pur trwy'r antur hon."
Traethai'r Brenin, gerwin, gau,?Ar redeg ei fwriadau;?A'r Cyngor wnai glodfori,?Mor ddoethwedd rhyfedd eu rhi,?A'i ddihafal rialyd,?Mewn truthiaith, gweniaith i gyd.
Yna'r arglwyddi unol?A gilient, nesent yn ol,?Gan grymu pen i'w Brenin,?Laig ei glod, a phlygu glin.
Ufudd-dod y Frenhines.
E geisiai frys negesydd?Yn barod, cyn darfod dydd,--?A gyrrai, ar farch gorwych,?I'r brif-ddinas y gwas gwych,?A gofynaig i'w Fanon,?A gair teg am gariad hon:?Y lonwech bur Elinawr?Serchog, oedd yn feichiog fawr;?Gofynnai a hwyliai hon,?Gryn yrfa, i Gaernarfon,?Ar fyrder, fod mater mawr?I'w ddisgwyl y dydd esgawr.
O fodd ufuddhaodd hon,?Iach enaid, heb achwynion;?Dechreuai'r faith daith, 'run dydd,?Mewn awch, a hi'n min echwydd;?Gwawl lloer, mewn duoer dywydd,?A'i t'wysai pan darfai dydd;?Oer y cai lawer cawod,?Cenllysg yn gymysg ag od;?Anturiai, rhodiai er hyn,?Trwy Gwalia, tir y gelyn;?Er ymgasgl bar o'i hamgylch,?A'i chell yn fflamiau o'i chylch,--?Ni wnai hon ddigalonni,?Mor der oedd ei hyder hi;?(Ow! ow! 'n wir beri'r bwriad?Tra glew, er dinistrio gwlad:)--?Daeth, wrth deithio o fro i fryn,?Y faith yrfa i'w therfyn.
A'r deyrnes gynnes, heb gel?Yn ddiegwan ddiogel;?Rhoes Iorwerth eres warant,--?Ae rhingyll i gestyll, gant,?Am alw cydymweliad?Brenin ac arglwyddi'n gwlad:?Rhuddlan oedd y fan i fod?Hygof erfai gyfarfod;?I dorri rhwystrau dyrys?Y gelwid, llunid y llys:--?D'ai'r eurfig bendefigion?O amryw le 'Nghymru lon;?Yno y daeth yn y dydd,?Gwalia o gwrr bwygilydd.
Ond oedai Edward wedyn?Eu galw i'r llys, hysbys hyn;?Disgwyliai a dwys galon,--?Heb gau ei amrantau 'mron,?I'w fanon wirion, arab,?Ar awr ferth, esgor ar fab.
Harddai y lle--rhoi fwrdd llawn,?A gosod rhyw esgusiawn;?Ond er yr holl arfolli?Holl blaid ein penaethiaid ni?Ni charent y gwych aeron--?Y dawnsiau a'r llefau llon:?Y morfa llwm a hirfaith,?Lle berw tonn, oedd llwybr eu taith,?A myfyrient am fawrion?Aeth mewn cyrch dan dyrch y donn,--?Y glewion, enwogion wyr?Laddwyd, a'r prif luyddwyr:?Rhodient pan godai'r hedydd?Fel hyn, hyd i derfyn dydd;?A'u dyddiau oll fel diddim,?Synnent, ond ni ddwedent ddim:?Wedi egwyl ddisgwyliad,?O fewn eu bron daeth ofn brad,--?Swn, fal rhwng sisial a son,?"Llawrudd a chyllill hirion;"?'Roedd gwaelod y trallod trwch,?I wyr Gwalia'n ddirgelwch.
Geni Tywysog.
Wele! o'r diwedd, ar ol hir dewi,?Deuai i Iorwerth genadwri?O Gaersalwg,--gwnai ei groesholi,--?Yna ei holl anian oedd yn llonni?Hyd grechwen, pan glywodd eni--bachgen?Ag aur wialen a gai reoli.
Ac yna a'i udganwr?A'i gorn teg i gern y twr:?Galwyd arglwyddi Gwalia, ar unwaith,?Ar heng hirfaith i ddod i'r gynghorfa.
Pob rhyw gadr waladr oedd?Yn esgud yn ei wisgoedd;?Distain wnai iddynt eiste?Bob yn lwyth--bawb yn ei le:?Deuai'r Ynad dirinwedd,?Mewn parchus, arswydus wedd;?Mewn rhwysg a muner-wisgoedd,?Coron ar y coryn oedd;?A gwyneb yn llawn gweniaith,?O drefn y dechreuai draith.
"Fy neges, brif enwogion,?A glywiau teg y wlad hon,--?Nid ydyw i wneyd adwyth,?Dwyn loesion llymion yn llwyth,--?I fygwth clwyf a gwaith cledd,?Nac i lunio celanedd;?Ond o fwriad adferu?Eich hyfawl barch fel y bu;?Cymru ben baladr ffladr fflwch?Heddyw sydd eisiau heddwch;?Rhoddi Llywiawdwr addwyn,?Nwyfre maith, wnaf er ei mwyn;?Un na's trina es'roniaith,?Na swn gwag Seisonig iaith;?Fe'i ganwyd ar dir Gwynedd,?Dull Sais, na'i falais, ni fedd;?Addefir ef yn ddifai,--?Ni wyr un fod arno fai:?Yn fwynaidd gwybod fynnwn,?Beth wnewch? Ufuddhewch i hwn?"

Cydunent, atebent hwy,--?"Ymweledydd mawladwy,?I'n cenedl rhyw chwedl go chwith?Ydyw geiriau digyrrith;?Cymru wech,--nis cymrai hon?Lyw o astrus law estron;?Ond tynged a brwnt angen,?A gwae ei phobl, blyga'i phen:?Llin ein llon D'wysogion sydd?'Leni mewn daear lonydd:?Rho di'r llyw cadarn arnom?A dedwydd beunydd y b'om:--?Enwa 'nawr, er union waith,?Y gwr del wisga'r dalaith,?'Nol cyfraith, fel b'o rhaith rhom,?Na thyrr ing fyth awr rhyngom:?Ie, tyngwn, at angau,?Yn bur i hwn gwnawn barhau."
Fulion! ni wyddent falais,?Dichellion, na swynion Sais.
Dwedai'r blin Frenin ar frys--?"Felly ces fy ewyllys,?Doe y daeth, megis saeth, son?Yn erfai o Gaernarfon,?Fod mab rydd wynfyd i mi,?Nawdd anwyl, newydd eni;?A hwn fydd eich llywydd llon,?A'ch T'wysog enwog union:?Dal a wnaf, nes delo'n wr,?Drethi eich llywodraethwr;?Bellach, y bydd sarllach Sais,?Mawr ddilwrf Gymry ddeliais."
Gwelwent, a safent yn syn,?Ymhleth ddiachreth ddychryn;?A phob boch oedd yn brochi,--?Tro'i brad aml lygad i li.
Araeth Madog.
Ebai Madog, enwog wr,--?"Ha! rymusaf ormeswr!?Tybiais falch wawrwalch lle'r el,?Wir awch, yn wr rhy uchel,?I lochi brad dan lech bron,?A challawr i ddichellion:?Ond ni wnei gu Gymru'n gaeth,?Bro dirion, a bradwriaeth;?Ni phryni serch prid, didwyll,?Ac odiaeth hon, gyda thwyll:?Os gall dy frad ddwyn gwlad glau?I gur a chwerw garcharau,--?Nis gall dy ewin-gall wau?Rhwym a ddalio'r meddyliau:?A oedd cochi perthi'n pau,?A llawruddio'n holl raddau,--?Ein llyfrau, a'n gotau gwaith,--?A'n haneddau ni'n oddaith,?Y teryll aer,--torri llw,?A'r brad ger Aberedw,--
Ow! ow! yn ddiwegi ddim yn ddigon,?I ddangaws, i araws i oes wyrion,?Fel rhyw anhawddgar ac afar gofion?Mai marwor meryw yw ystryw estron??Ond am y wlad, deg-wlad hon,--gwybydd di,?Rhaid iti ei cholli, er dichellion.
"Os yw breg gwgus, a braw,?Fal wedi dal ein dwylaw,?Daw ail gynnwrf, dilwrf da,?I drigolion dewr Gwalia;?Codwn, arfogwn fagad,?O wrol wych wyr y wlad;?Mewn bar y bonllefa'r llu?'Camrwysg ni oddef Cymru,--?Rhi o'n huchel