De Nederlandse kerken en de joden | Page 9

de Joden, die mede verklaard kunnen worden als uiting van rassenhaat, verzoekt het dagelijks bestuur om zich over deze maatregelen uit te spreken en verder alles te doen wat in zijn vermogen is om in overeenstemming met de beginselen van de Wereldbond en zijn doel de spanning en de ergernis weg te nemen, die door die maatregelen in Nederland en in de gehele beschaafde wereld zijn gewekt, en om mede te werken tot het doen ontstaan van die verhouding die volgens het Christelijk geweten tussen de rassen moet bestaan." [1.26]
Men deed ook mededeling van inhoud en verzending van deze brief aan de permanente commissie van het Ned. Isra?litisch Kerkgenootschap. Het verzoek aan het bestuur van de Wereldbond had een positief resultaat.
<32>
2. HET BEGIN
a. De situatie (mei - oktober 1940)
Nederland werd door de Duitse legers onder de voet gelopen en capituleerde. Koningin Wilhelmina was met haar gezin gevlucht. De ministers waren in Londen: een Regering in ballingschap. De Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart werd benoemd tot Rijkscommissaris over het bezette Nederland. Op 29 mei nam hij het burgerlijke bestuur over en hield ter gelegenheid daarvan een rede in de Ridderzaal, de plaats waar de Koningin op Prinsjesdag de Troonrede placht voor te lezen. De nieuwe gezagsdrager beloofde "het tot nu toe geldende Nederlandse recht in kracht te laten en het Nederlandse volk geen vreemde ideologie op te dringen". Een andere uitspraak in zijn rede:
"Wij Duitsers echter, die door dit land gaan met een blik die gescherpt is door het begrip voor de waarden van de banden des bloeds en de ontbindingen des bloeds in een volk, verheugen ons over de Nederlandse mensen. Wij verheugen ons over de kinderen, wensen dat de jongens hier moedige, krachtige, energieke mannen en de meisjes gelukkige moeders van grote gezinnen zullen worden. Wij gevoelen ons heden, en in alle omstandigheden verantwoordelijk voor het goede bloed, want bloed verplicht ook over uiterlijke feiten en ontbrekend begrip heen."
In de maand juni werden de overgebleven Engelse troepen ge?vacueerd uit Duinkerken. De val van Parijs werd gevolgd door de capitulatie van heel Frankrijk. Vanaf 4 juli was alleen luisteren naar de Nederlandse of Duitse radio toegestaan; in diezelfde maand sprak de Koningin voor de eerste keer over radio Oranje. Op 7 september vond de eerste grote Duitse luchtaanval op Londen plaats: de "slag om Engeland" was begonnen. Eind september werd het drie-mogendheden verdrag (Duitsland, Itali? en Japan) bekendgemaakt. Vanaf 1 oktober moesten de Nederlanders zich kunnen identificeren. Eind oktober begon de aanval van Itali? op Griekenland.
<34>
22 mei: morgen komen de schoenen op de bon, en binnenkort de textiel, zegt men, de suiker was al op de bon. 18 juni: ook het brood wordt nu gedistribueerd, we eten er nu een prakje bij. 14 juli: morgen worden vel en andere levensmiddelen gedistribueerd. 4 aug.: Het puntenstelsel voor de textiel zal nu in werking treden; 100 punten per half jaar. Het eerste kwartaal mogen de mensen 40 punten besteden. Lakenkatoen kost 10 punten per m2, een knot wol vijf punten. 15 juli: een half pond boter, vet of margarine in de week. Veel te weinig, maar nu krijgen we allemaal een eiken botervlootje; dan kan ieder zo dik of zo dun smeren als hij zelf wil. 16 aug.: Er zijn al lakens, overalls en molton van kunstvezel. De verkoop van wollen stoffen en van bovenkleding is tot nader order verboden. 30 aug.: Morgen is de Koningin jarig. We mogen geen enkel teken van vreugde of van rouw betonen. Ook geen rouwbanden dragen of in de etalage leggen, (Politieagent) Driessen kwam dat speciaal zeggen. De boeren mogen zelf niet meer karnen; de karnen zijn verzegeld. Nu gebruiken ze de wasmachine. 2 sept.: Gisteren hadden we een dominee die bad "voor degenen die thans over ons heersen, of ze uit de greep van de leugengeest verlost mogen worden". 25 sept.: De zeep kwam kortgeleden op de bon, en nu ook het vlees. 2 okt.: De foto's van het Koninklijk huis zijn bij de boekhandelaars en het postkantoor in beslag genomen. 6 okt.: We zijn in afwachting wat er boven ons hoofd hangt: Mussert of zelfbeschikking.
De eerste anti-joodse maatregel was de uitsluiting van Joden uit de luchtbescher- mingsdiensten. Kort daarop (eind juli) volgde het verbod op ritueel slachten. In Zandvoort werd, begin augustus, de synagoge opgeblazen. Op 30 september werd het verbod uitgevaardigd om hen die "geheel of gedeeltelijk van Joodse bloede" waren, in overheidsdienst te benoemen of, indien reeds in dienst, te bevorderen.
b. Het Convent van Kerken
Al gauw na de Nederlandse nederlaag in de meidagen en de daarop volgende bezetting door de Duitsers, vonden er op kerkelijk terrein twee ontwikkelingen plaats die van groot belang zouden blijken te zijn, allereerst voor de periode van de bezetting, maar ook voor de tijd daarna, tot op de dag van vandaag.
<35>
Allereerst vonden de kerken elkaar in een permanent verband